පූජ්යපාද වහරක අභයරතනාලංකාර හිමිපාණන් විසින් දේශිත භාවනා කර්මස්ථාන
මෙත්තානුස්සතිය අද අර්ථ විපරීතයට ලක්වී ඇති හැටි මාර විපත්වලින් මිදී ලෝකෝත්තර මඟ වැඞීමට උපකාරී වන ආරක්ෂා හතරෙන් එකක් වූ මෙත්තානුස්සතිය ගැනයි මේ විග්රහ කරන්නේ. විශේෂයෙන් මෙකල දැනගත යුතු, එහෙත් අර්ථ විපරීතව වැසීගිය භාවනාවක් තමයි මෙත්තානුස්සතිය කියන්නේ. මෙත්තාව කියන්නේ මිත්රත්වයයි. නමුත් මිත්රත්වය කියන විට නොයෙක් ආකාරයේ මිත්රත්ව තියෙනවා. සතුරා සමග සතුරු වුවෙක් දුටු විට ඔහු සමග එක් අයෙක් කෙරෙහි සතුරුකම් ඇති අනෙක් දෙදෙනා අතරත් මිත්රකමක් හටගන්නවා. එහෙම වන්නේ තම සතුරාට අනෙකාත් සතුරුකම් කරන නිසයි. එසේම හොරෙක් තවත් හොරෙක් සමග මිත්ර වෙනවා. ඒ, එකතු වී හොරකම්
කරන්නයි. ඒ වගේම සල්ලාලයා, සල්ලාලයෙක් සමග මිත්ර වෙනවා. ඒ, එකතු වී සල්ලාලකම් කිරීමටයි. එසේම ගුණවතා, ගුණවතා සමග මිත්රයි. ඒ, ගුණයට දෙදෙනාම කැමති නිසයි. මේ විදියට ලෝකයේ මිතුරු දහම විවිධාකාරයෙන් පවතිනවා. මෙහිදී එක් දෙයක් සිද්ධ වෙනවා. එනම් තම මිතුරාට අවැඩක්, අසාධාරණයක්, වැනසීමක් වෙයි ද යන බිය සැකය මිත්ර ධර්මයේ ප්රබලත්වයේ තරමට සිද්ධවීමයි. තමාගේ මිතුරාට දුකක් එන විට තමාට ද දුක ඇතිවෙනවා. මහත් වූ මිතුරන් දෙදෙනකුගෙන් එකෙක් ලෙඩ වුණොත් අනෙකාට ඒක කනස්සල්ලක් ගෙන දෙනවා.
මව තමාගේ එකම පුතා පණමෙන් රැකගන්නා ලෙසින් සියලූ සත්වයන් කෙරෙහි මෙත් වඩන ලෙස බුදුන් වහන්සේ දේශණා කර තියෙනවා. එසේම ඒ මෙත් සිත අප්රමාණ ලෙස ද පැතිර විය යුතුයි. ඉඳින, සිටින, නිදන, ගමන් කරන යන මේ සතර ඉරියව්වලදීමත් නිදාගෙන මිද්ධයෙන් තොරවත් මෙත් සිත පතුරවමින් කටයුතු කරන ලෙස බුදුන් වහන්සේ කරණීය මත්ථ සූත්රයේ දේශණා කර තිබෙනවා. එය මෙත්තා සහගත චේතනාවෙන් ලබන විමුක්තියට හේතුවන බවත්, බුද්ධ දේශණාවක්. මවකට දරුවෙකු ලැබුණා යැයි සිතමු. එතැන් පටන් මවට දරුවා කෙරෙහි දැඩි ඇල්මක් ඇතිවෙනවා. දරුවා වේගයෙන් ඇඬුවොත්, බය වුණොත්, දරුවාට රෝගයක්, හුස්ම හිරවන බවක්, අනාගත විනාශයකට හේතුවක් සිදුවන බවක් මවට වැටහුණොත් ලැබෙන විමුක්තිය මොකක්ද? කැඩෙන, බිඳෙන, වැනසෙන, රෝග සෑදෙන නොයෙක් ආපදාවන් වීමට ඉඩ ඇති බව දකින මවට එබඳු දෙයක් වෙයි ද කියා සිතක් ඇති වුණා නම්, කොච්චර නම් වික්ෂිප්ත වේවි ද? උපාදානව උරුම නිසාම මවට නිතර බිය කම්පනය පවතිනවා. තමා මිය යන මොහොතක් එන බව වැටහුණා නම්
අනේ මගේ දරුවාට මම නැතිවුණොත් කවුද?
කියා මහා කම්පාවක් ඇතිවෙනවා. මේ එක දරුවෙක් ගැනයි. දරුවො ගොඩක් ඉන්නවනම් මේ කම්පනය කොහොමට ඇත්ද? මේ තමයි මවක් දරුවා කෙරෙහි දක්වන මිත්ර බව. මේ මිත්ර බව නිසා සිදුවී ඇත්තේ විමුක්තියක් නොව මහා ගින්නක් බව දැන් වැටහෙනවා.
ලෝක සත්වයෝ අනන්තයි. ඒ අනන්ත ලෝක සත්වයන් අතර ඇසිපිය ගහන මොහොතක කී දෙනෙක් නම් සතුරු සතුන්ගේ දත් පහරින්, නිය පහරින් අමු අමුවේ මැරුම් කනවද? කී දෙනෙක් නම් මර බියෙන් ලතෝනි නගනවද? මිනිස්සු කී දෙනෙක් නම් ගහමරාගන්නව ද? මවකට දරුවන් දහදෙනෙක් ඉන්නවා නම්, ඒ සියල්ලටම මව එකසේ ආදරය කරයි නම්, එක් දරුවෙකුගේ ජයග්රහනයක් වෙනුවෙන් ප්රිය සාදයක සතුට භුක්ති විඳින මවට තව දරුවෙකුට කවුරුන් විසින් හෝ ගහන මරු පහරකින් ලතෝනි දෙන හඬ ඇසුණේ නම් ඒ මවට සතුටක්, සැනසුමක් ලැබේ ද? නැතිනම් මහත් වූ හද කම්පාවක් වේවි ද? හෘද සාක්ෂියට අනුව දිය හැකි පිළිතුර නම්, මවට මහා හද කකියවන කම්පාවක් ඇතිවීම මෙන්ම මව ද ලතෝනි දෙමින් අඬා කෑගසන බවයි. ඉතින් ලෝක සත්වයන්ට මේ විදියට මවක් ලෙස කටයුතු කළා නම් සමවතක්, විමුක්තියක් වේ ද කියා කල්පනා කරල බලන්න. බුදුන් වහන්සේ ධර්ම දේශනා කළේ, දේශනා කළ නිසාවත්, පරපුරෙන් ගෙනා නිසාවත්, පොතේ තිබුණ පළියටවත් පිළිගන්න කියා නොවෙයි. තමන් හොඳට හිතා බලා හදවතට එකඟව වැටහේ නම් පිළිගන්න කියලයි. මේ ගැන කීදෙනෙක් විමසා බලා ඇත්දැයි කල්පනා කරල බලන්න.
එක් අවස්ථාවක විශාඛා උපාසිකාවගේ මිනිබිරියක් කුඩා කලදීම මිය ගියා. ඇයට මහත් ආදරයකින් සිටි විශාඛාවන්ට එය දරාගත නොහැකි තරම් වුණා. එකල තිබූ කුල සිරිතක් අනුව මිනිය ගෙන ගොස් සොහොනකට දමා එම වස්ත්ර පිටින්ම නාගෙන, එම තෙත වස්ත්රම ඇඳගෙන සිය නිවෙස්වලට යන සිරිතක් ද තිබුණා. විශාඛාවත් මේ විදියට තෙතබරිත වූ වස්ත්ර පිටින් යන අතරමගදී දෙව්රම් වෙහෙරේ වැඩ සිටි බුදුන් වහන්සේ හමුවීමට ගියේ දහමක් අසා ශෝකය තුනී කරගන්නා අදහසිනුයි. උන් වහන්සේ විශාඛාවගෙන් මේ අවේලාවේ තෙත කෙස් සහ වස්ත්ර සහිතව කොහි යන ගමන් ආවේදැයි විමසුවා. මෙහෙම විමසුවේ කරුණු දැනගන්නට නුවණ නැති නිසාවත්, සාමාන්ය පුද්ගලයන් වගේ නිකරුණේ අහන කතාවක් ලෙසවත් නොවෙයි. එය ධර්ම දේශනාවකට සුදුසු අදහසක් මතුවෙන කාරණාවක් වූ නිසයි. එවිට ඇය තම මිනිබිරියට ඉතා ආදරයෙන් සිටි බවත්, ඇය මියගිය නිසා සොහොනෙහි දමා එන අතරතුර ශෝකය දුරු කරගැනීමට බුදුන් වහන්සේ සොයා ආ බවත් ප්රකාශ කළා. උන් වහන්සේ ඇයගෙන් මෙහෙම අහනවා.
“විශාඛාවනි, ඇය ජීවතුන් අතර සිටියා නම් ඔබේ අදහස කෙසේද?”.
“ස්වාමීනී මම ඉතා සතුටුවෙමි”
යි ඇය පිළිතුරු දුන්නා. එබඳු ආදරවන්ත මිනිබිරියන් දහයක්, සියයක් ඇත්නම් කෙසේදැයි උන්වහන්සේ නැවතත් විමසුවා. ස්වාමීනි, මම මහත් සතුටක් ලබමියි, යන්න ඇගේ පිළිතුර වුණා. එසේම මේ සැවැත්නුවර සිටින සියල්ලෝම ඔබේ මුනුබුරු මිනිබිරියන් නම්, ඔබේ අදහස කෙසේද? ස්වාමීනි, එසේනම් මගේ සතුට අසීමිතයි, යන්න ඇගේ පිළිතුර වුණා. විශාඛාවනි, මේ සැවැත්නුවර දිනකට කීදෙනෙක් පමණ මිය යයි ද? ස්වාමීනි, පස්දෙනෙක්, හතර දෙනෙක්, තුන් දෙනෙක් ආදී ලෙස සෑම දිනකම මිය යනු ඇතැයි විශාඛාවගේ පිළිතුර වුණා. එසේනම් ඔබට තෙත ඇඳුම් නොඅඳින, තෙත කෙස් නොපවතින, ශෝකය කණගාටුව නොපවතින එක දිනයක් හෝ දකින්නට හැකිවේ දැයි බුදුන් වහන්සේ විමසනවා. ආදරය, ඇලීම හේතුවෙන් ශෝකය, බිය, කණගාටුව ඇති කරන බවත්, මේ ඇලූම් වස්තු නැති තැනම ශෝකය, බිය, කණගාටුව නැති බවත් උන්වහන්සේ දේශණා කළා.
එහෙනම් ලෝකය පමණක් නොවෙයි, අනන්ත සතුන් තමන්ගේ දරුවන් ලෙස සළකා කටයුතු කළොත් මොකක් වෙයිද? ලැබෙන මෙත්තා සහගත චේතෝ විමුක්තියක් තිබේ ද? කල්පනා කරල බලන්න. මේ ලෝක සත්වයන්ට දරුවන්ට මෙන් සළකා දාහයක්, බියක්, ශෝකයක් නැතිව ඉන්න ලැබේවායි මෙත් වැඞීම කරන විට ඒ හිත කුමන වර්ගයට අයත් වේදැයි චිත්තානුපස්සනාව වැටහේ නම් හිතාගන්න පුළුවන්. මේ කියන මෛත්රිය වඩන විට සතෙක් බඩගින්නෙන් පීඩිතව කෙඳිරිගානවා ඇසුණොත් තමන් ද බඩගින්නෙන් සිටින සේ දාහයක් දැනෙනවා. අසල්වැසි ගෙදරක බල්ලෙක් බැඳ තබා ගෙදර උදවිය දිනක් දෙකක් ගෙදර නො ආවේ නම් එබඳු දෙයක් දැක “අර පව්කාර කාලකණ්නි මිනිස්සු බල්ලට කරන අපරාදෙක හැටි! හිතක් පපුවක් නැති එවුන්ගෙ හැටි! බල්ල ඊයේ ඉඳන් බඩගින්නෙ!” මෙහෙම කියනවා. බැරිවෙලාවත් මහා අපාගත සත්වයෙකු පිපාසිත බව කියා කෑගසන විට කර්ම ශක්තියෙන්ම සැකසුණු ලෝදිය කටට වත්කරන හැටි, මහත් ගිනිසැරෙන් දැවී එහෙත් කර්ම ශක්තිය නිසාම නොමැරී නැවත එහිම පහළවන හැටි පෙනුණා නම් කුමකින් කුමක් වෙයිද? මොනවා කියයි ද? කපුටෙක් හෝ ගැරඬියෙක් සතෙක් අල්ලාගෙන ඒ සතා හඬද්දී මරා අමු අමුවේ කනවා දැක්කොත් නිහඬව ඉන්නවා ද? මෙත් වඩන සමහර අය සතාට වඩා කෑගහනවා. හිතට මොකක්ද වෙන්නෙ? හිතා ඉන්නෙ මෛති්රය නිසා කම්පාව, දුක දැනෙනව කියලයි. ඒ වුණාට තමන් නොදැනුවත්වම හිතට සිදුවන දේ කුමක්ද කියා කල්පනා කරල බලන්න.
එසේම දේශකයාණන් වහන්සේ නමක් ධර්ම දේශණා කරනවා. මෙත් වඩන පින්වතුන් ධර්ම ශ්රවණය කරනවා. මෙහෙම වෙලාවක ළඟපාතක ගැරඬියෙක්, ගෙම්බෙකු ගිලින විට ගෙම්බා කෑගසන හඬ ඇහෙනවා. දැන් මෙත් සිත බලවත් නිසා බණ කීමත් නවතිනවා. බණ ඇසීමත් නවතිනවා. දැන් දුවනවා ගැරඬියාගෙන් ගෙම්බව බේර ගන්න. ඉතින් මොකද වෙන්නේ? අහපු බණ ටිකත් මතක නෑ. නවතපු තැනත් මතක නෑ. මේ තමයි එක් ආකාරයක මෛත්රිය ක්රියාත්මක වන හැටි. මෙහෙම මෙත් වඩන කොට හිත කොහාටද දුවන්නේ? යනකොට ගැරඬියා ගෙම්බව ගිලල නම්, දැන් මොකද කරන්නේ? පොල්ලක් අරගෙන ගහනව ගැරඬියාට. මොකක්ද සිදුවුණේ කියලා හිතල බලන්න.
ගෙයි වහලය අස්සේ ලේන කූඩුවක් තියෙනවා කියා හිතන්න. ගැරඬියෙක් ලේන පැටව් ගිලින්න කූඩුව ළඟ මාන බලනවා. “අනේ අහිංසක ලේන පැටව්! උන් නිදුක් වේවා!” ගැරඬියාට කෝටු පාරක් ගහලා පන්නා දානවා. නැත්නම් භූමිතෙල් ටිකක් ඉහිනවා. “ඒකට වඩා ලොකු අපරාදයක්නෙ ලේන පැටව් ටික ගිල්ල නම්! බෝසතාණන් වහන්සේත් ලේන අත්බැවක ඉපදිලා ලේන් පැටිය මුහුදට වැටුණු වෙලාවේ මුහුද ඉහින්න වලිගය තෙම තෙමා ගොඩට ගැසුවා කියල කියනවනේ. කොහොම හරි ලේන පැටව් ටික රකින්න ඕනේ. බෝසතාණන් වහන්සේ ගැරඬි අත්බැවක ඉපදුනු බවක්වත් අහල නෑ” දැන් මෙහෙමත් හිතනවා.
“ළමයිනේ මම ටිකක් භාවනා කරනකල් ගැරඬියා ආයෙත් එයි ද කියල බලන්න”. ළමයින්ට මෙහෙම කියලා තමන් දැන් මෛතී්ර භාවනාව කරනවා. සියලූ සත්වයෝ නිදුක් වෙත්වා! නිරෝගි වෙත්වා! සුවපත් වෙත්වා! දැන් ළමයි ඒ ගැන බලන්නේ නැතිව ගිහින් සෙල්ලම් කරනවා. ලේන් පැටව් කෑගහනව ඇහෙනවා. භාවනාව නවතලා පින්වතා ඉක්මනට එතනට යනකොට ගැරඬියා ලේන පැටව් ගිලිනවා. දැන් ළමයින්ටත් බැන බැන ඉක්මනින් භූමිතෙල් ටිකක් ගැරඬියාගේ ඇඟට හලනවා. සතුන්ට සිදුවෙන මරණ බය දැකලා මර හඬ දෙද්දී ගිල දමන හැටි දැකලා පපුව හෝස් ගාලා දාහයට පත්වෙලා. “හරි වැඬේ! මේව මාරයාගෙ වැඩ! භාවනා කරන්න දෙන්නෙ නෑ!” මෙහෙමත් හිතනවා. කමක් නෑ, හොඳට ? වුණහම භාවනා කරනවා. එතකොට කරදරයක් නෑනේ. මෙහෙම හිතලා ? වෙලා භාවනාව පටන් ගන්නවා. නමුත් පැය කාලයි භාවනා කරන්න ලැබුණේ. ගෙදර බළලා මහ මීයෙක් අල්ලගෙන කාමරේ ඇඳ යට උඩවිසිකර කර සෙල්ලම් කරනවා. මීයා මැරිල නෑ. පණ තියෙනවා. එහෙ මෙහෙ දුවන්න හදනවා. දැන් ඉතින් ? භාවනා කරලත් ඉවරයි. ඉක්මනින් නැගිටිනවා. ළමයින්ට කෑගහනවා. “ළමයිනේ මෙන්න බළලා මීයෙක් අල්ලගෙන!” මෙහෙම කෑගහනකොට අනෙක් අයත් බයවෙලා නැගිටිනවා. බළලා මීයා අල්ලගත්ත නිසා කෑගහනවා කියල දැනගත්තම භාවනා කරපු පින්වතාට බැන වදිනවා. “රෑ දොළහයි! මේක මහ කරදරයක්! බළල්ලූ මීයො අල්ලන එක අමුතු දෙයක් ද?” මෙහෙම බනින කොට පින්වතාගෙ හිතට විශාල අමනාපයක් කලකිරීමක් දැනෙනවා. දැන් හිතින් බනිනවා. “පව්කාරයෝ! උපනුපන් ජාති ජාතිවත් මුන් ඉන්න අහලකවත් උපදින්න සිද්ධවෙන්න එපා”. මෙහෙම කොඳුරමින් බළලට කොස්සෙන් ගහල පන්නනවා. බළල මීයත් අරගෙන ගොරවමින් දුවනවා. මීයා කටින් අල්ලනකොට චරස් ගාලා සද්දෙත් එනවා. හිත කීරි ගැහෙනවා. “හරි වැඬේ! භාවනා කරන්න තැනක් නෑ! ආශ්රය කරන්න වෙලා තියෙන්නේ පව්කාරයෝ!” මෙහෙම හිත හිතා හොඳ පන්සල්, භාවනා කරන්න හොඳ ස්ථාන හොයමින් යනවා. මේ වගේ අවස්ථා අපට කොච්චර නම් අහන්න ලැබෙනවා ද? මේ විස්තරය කිව්වේ මෙහෙම භාවනා කරල මෙත්තා සමාධිය පහළ වෙන්නේ කොහොමද කියලා තේරුම් ගන්නයි.
මාථා යථානියං පුත්තං – ආයුසා ඒකපුත්ත මනුරක්ඛේ
කරණීයමත්ථ සුත්රයේ මෙහෙම කියලා තිබුණට ඒ කාලේ හිටපු එක භික්ෂුන් වහන්සේ නමක් ගිහි කල භාර්යාවට ළමයෙක් ලැබෙන්න සිටිය දී සසර කලකිරිලා භාර්යාව දමල ගිහින් මහණවෙලා හිටියා. දරුව වැදූ පසු මව දරුව අරගෙන උන්වහන්සේ ලඟට ගිහින් තමා සහ දරුවා අතහැර ගියාට අපහාස කරලා දරුවා උන්වහන්සේ ලඟ තියා
මට දරුවා උන්නත් එකයි, මළත් එකයි. ඔබට දාව ලැබුණු දරුවා තියා ගන්න. මම යනවා.
කියා යන්න ගියා. දරුවා මහ හඬින් හැඬුවා. පහළට බිම දිගේ පෙරළිලා ගියා. නමුත් උන්වහන්සේ ඒ දෙස ඇසවත් ඇරලා බලන්නේ නැතිව එබන්දක් නොවන්නා සේ නිහඬව වැඩසිටියා. දරුවාගේ මව අතහැර යන ලෙස පෙන්වා, දුරට ගොස් ගසක් ලඟ මුවාවෙලා සිදුවන දේ බලා හිටියා. දරුවා ළඟ තියලත් පළක් වුණේ නැති තැන බැන බැන ඇවිත් නැවතත් දරුවා රැගෙන යන්න ගියා. බුදුන් වහන්සේ මේ සිද්ධිය බුදු ඇසින් බලා සිටියා.
මාගේ පුත්රයා දරුවා නිසාවත්, බිරිය නිසාවත්, ලෝකය නිසාවත් කම්පා නොවේ
යනුවෙන් බුදුන් වහන්සේ උදාන වාක්යයක් දේශණා කළා. මේක පෙළ දහමේ තියෙන කතාවක්. මෙහිදී මාථා කිව්වේ අම්මාට නොවෙයි, අමා මෑණීයන් වහන්සේට හෙවත් බුදුන් වහන්සේටයි. යථානියං පුත්තං කිව්වේ යථාර්ථවත් නියම පුතා හෙවත්, රහතන් වහන්සේටයි. ආයුසා ඒක පුත්ත මනුරක්ඛේ කිව්වේ ආයුෂය ඒ සඳහා වෙන් කරලා, ඒ එකම පුතා අනුරක්ෂණය කරනවා කියන එකයි. එනම් බුදුන් වහන්සේ තම ජීවිත පැවැත්ම, මහා දයානුකම්පාවෙන් ශ්රාවකයන්ගේ සුබ සිද්ධිය උදෙසා වෙන් කළා. මේක ආදර්ශයට අරගෙන අනෙක් අයටත් මෙත් වඩන්න කියලයි මේ පෙන්වා තියෙන්නේ.
තවද වේළුවනාරාමය පිටුපස චුන්දසූකර නම් ඌරු වැද්දෙක්, ඌරන් මරමින්, මස් විකුණමින් ජීවත්වුණා. ඌරන් මරණ හඬ වේළුවනාරාමයට ඇහෙනවා. කොසොල් රජු දිනපතාම විත් බුදුන් වහන්සේගේ සැපදුක් විමසා වැඳ පුදා යනවා. භික්ෂුන් වහන්සේලාත් මෙත් වඩනවා. බුදුන් වහන්සේත් මහා මෙත් වඩනවා. නමුත් ඌරන්ගේ මර හඬ කිසිම ගැටලූවක් වෙලා නෑ. කොසොල් රජු, චුන්දසූකරගේ ඌරන් මැරීම ගැන නොහොබිනා බවට ඉඟියක් හෝ දැක්වූවානම් චුන්ද සූකරයාව මොහොතකින් එම ස්ථානයෙන් පිටමං කරනවා. නමුත් එවැනි ගැටලූවක් මතුවී නැති බවයි පේන්නේ. අන්තිමට චුන්දසූකර මියයන්න පණ අදිද්දී ඌරෙක් කෑහනවා වගේ හඬ නැගුවා. ඒ අවස්ථාවේ බුදුන් වහන්සේ භික්ෂුන් වහන්සේලාට
මහණෙනි, චුන්දසූකර පාපය මිහිරි ලෙස සිතා, විපාකය එනතුරු සතුටු වුණා. අද එම විපාකය මතුවෙලා ඌරෙක් වගේ හඬනගනවා. ඔහුට ඔසුපත් නරකය හිමි වී ඇතැයි දේශනා කළා .
,
කරන්නයි. ඒ වගේම සල්ලාලයා, සල්ලාලයෙක් සමග මිත්ර වෙනවා. ඒ, එකතු වී සල්ලාලකම් කිරීමටයි. එසේම ගුණවතා, ගුණවතා සමග මිත්රයි. ඒ, ගුණයට දෙදෙනාම කැමති නිසයි. මේ විදියට ලෝකයේ මිතුරු දහම විවිධාකාරයෙන් පවතිනවා. මෙහිදී එක් දෙයක් සිද්ධ වෙනවා. එනම් තම මිතුරාට අවැඩක්, අසාධාරණයක්, වැනසීමක් වෙයි ද යන බිය සැකය මිත්ර ධර්මයේ ප්රබලත්වයේ තරමට සිද්ධවීමයි. තමාගේ මිතුරාට දුකක් එන විට තමාට ද දුක ඇතිවෙනවා. මහත් වූ මිතුරන් දෙදෙනකුගෙන් එකෙක් ලෙඩ වුණොත් අනෙකාට ඒක කනස්සල්ලක් ගෙන දෙනවා.
මව තමාගේ එකම පුතා පණමෙන් රැකගන්නා ලෙසින් සියලූ සත්වයන් කෙරෙහි මෙත් වඩන ලෙස බුදුන් වහන්සේ දේශණා කර තියෙනවා. එසේම ඒ මෙත් සිත අප්රමාණ ලෙස ද පැතිර විය යුතුයි. ඉඳින, සිටින, නිදන, ගමන් කරන යන මේ සතර ඉරියව්වලදීමත් නිදාගෙන මිද්ධයෙන් තොරවත් මෙත් සිත පතුරවමින් කටයුතු කරන ලෙස බුදුන් වහන්සේ කරණීය මත්ථ සූත්රයේ දේශණා කර තිබෙනවා. එය මෙත්තා සහගත චේතනාවෙන් ලබන විමුක්තියට හේතුවන බවත්, බුද්ධ දේශණාවක්. මවකට දරුවෙකු ලැබුණා යැයි සිතමු. එතැන් පටන් මවට දරුවා කෙරෙහි දැඩි ඇල්මක් ඇතිවෙනවා. දරුවා වේගයෙන් ඇඬුවොත්, බය වුණොත්, දරුවාට රෝගයක්, හුස්ම හිරවන බවක්, අනාගත විනාශයකට හේතුවක් සිදුවන බවක් මවට වැටහුණොත් ලැබෙන විමුක්තිය මොකක්ද? කැඩෙන, බිඳෙන, වැනසෙන, රෝග සෑදෙන නොයෙක් ආපදාවන් වීමට ඉඩ ඇති බව දකින මවට එබඳු දෙයක් වෙයි ද කියා සිතක් ඇති වුණා නම්, කොච්චර නම් වික්ෂිප්ත වේවි ද? උපාදානව උරුම නිසාම මවට නිතර බිය කම්පනය පවතිනවා. තමා මිය යන මොහොතක් එන බව වැටහුණා නම්
අනේ මගේ දරුවාට මම නැතිවුණොත් කවුද?
කියා මහා කම්පාවක් ඇතිවෙනවා. මේ එක දරුවෙක් ගැනයි. දරුවො ගොඩක් ඉන්නවනම් මේ කම්පනය කොහොමට ඇත්ද? මේ තමයි මවක් දරුවා කෙරෙහි දක්වන මිත්ර බව. මේ මිත්ර බව නිසා සිදුවී ඇත්තේ විමුක්තියක් නොව මහා ගින්නක් බව දැන් වැටහෙනවා.
ලෝක සත්වයෝ අනන්තයි. ඒ අනන්ත ලෝක සත්වයන් අතර ඇසිපිය ගහන මොහොතක කී දෙනෙක් නම් සතුරු සතුන්ගේ දත් පහරින්, නිය පහරින් අමු අමුවේ මැරුම් කනවද? කී දෙනෙක් නම් මර බියෙන් ලතෝනි නගනවද? මිනිස්සු කී දෙනෙක් නම් ගහමරාගන්නව ද? මවකට දරුවන් දහදෙනෙක් ඉන්නවා නම්, ඒ සියල්ලටම මව එකසේ ආදරය කරයි නම්, එක් දරුවෙකුගේ ජයග්රහනයක් වෙනුවෙන් ප්රිය සාදයක සතුට භුක්ති විඳින මවට තව දරුවෙකුට කවුරුන් විසින් හෝ ගහන මරු පහරකින් ලතෝනි දෙන හඬ ඇසුණේ නම් ඒ මවට සතුටක්, සැනසුමක් ලැබේ ද? නැතිනම් මහත් වූ හද කම්පාවක් වේවි ද? හෘද සාක්ෂියට අනුව දිය හැකි පිළිතුර නම්, මවට මහා හද කකියවන කම්පාවක් ඇතිවීම මෙන්ම මව ද ලතෝනි දෙමින් අඬා කෑගසන බවයි. ඉතින් ලෝක සත්වයන්ට මේ විදියට මවක් ලෙස කටයුතු කළා නම් සමවතක්, විමුක්තියක් වේ ද කියා කල්පනා කරල බලන්න. බුදුන් වහන්සේ ධර්ම දේශනා කළේ, දේශනා කළ නිසාවත්, පරපුරෙන් ගෙනා නිසාවත්, පොතේ තිබුණ පළියටවත් පිළිගන්න කියා නොවෙයි. තමන් හොඳට හිතා බලා හදවතට එකඟව වැටහේ නම් පිළිගන්න කියලයි. මේ ගැන කීදෙනෙක් විමසා බලා ඇත්දැයි කල්පනා කරල බලන්න.
එක් අවස්ථාවක විශාඛා උපාසිකාවගේ මිනිබිරියක් කුඩා කලදීම මිය ගියා. ඇයට මහත් ආදරයකින් සිටි විශාඛාවන්ට එය දරාගත නොහැකි තරම් වුණා. එකල තිබූ කුල සිරිතක් අනුව මිනිය ගෙන ගොස් සොහොනකට දමා එම වස්ත්ර පිටින්ම නාගෙන, එම තෙත වස්ත්රම ඇඳගෙන සිය නිවෙස්වලට යන සිරිතක් ද තිබුණා. විශාඛාවත් මේ විදියට තෙතබරිත වූ වස්ත්ර පිටින් යන අතරමගදී දෙව්රම් වෙහෙරේ වැඩ සිටි බුදුන් වහන්සේ හමුවීමට ගියේ දහමක් අසා ශෝකය තුනී කරගන්නා අදහසිනුයි. උන් වහන්සේ විශාඛාවගෙන් මේ අවේලාවේ තෙත කෙස් සහ වස්ත්ර සහිතව කොහි යන ගමන් ආවේදැයි විමසුවා. මෙහෙම විමසුවේ කරුණු දැනගන්නට නුවණ නැති නිසාවත්, සාමාන්ය පුද්ගලයන් වගේ නිකරුණේ අහන කතාවක් ලෙසවත් නොවෙයි. එය ධර්ම දේශනාවකට සුදුසු අදහසක් මතුවෙන කාරණාවක් වූ නිසයි. එවිට ඇය තම මිනිබිරියට ඉතා ආදරයෙන් සිටි බවත්, ඇය මියගිය නිසා සොහොනෙහි දමා එන අතරතුර ශෝකය දුරු කරගැනීමට බුදුන් වහන්සේ සොයා ආ බවත් ප්රකාශ කළා. උන් වහන්සේ ඇයගෙන් මෙහෙම අහනවා.
“විශාඛාවනි, ඇය ජීවතුන් අතර සිටියා නම් ඔබේ අදහස කෙසේද?”.
“ස්වාමීනී මම ඉතා සතුටුවෙමි”
යි ඇය පිළිතුරු දුන්නා. එබඳු ආදරවන්ත මිනිබිරියන් දහයක්, සියයක් ඇත්නම් කෙසේදැයි උන්වහන්සේ නැවතත් විමසුවා. ස්වාමීනි, මම මහත් සතුටක් ලබමියි, යන්න ඇගේ පිළිතුර වුණා. එසේම මේ සැවැත්නුවර සිටින සියල්ලෝම ඔබේ මුනුබුරු මිනිබිරියන් නම්, ඔබේ අදහස කෙසේද? ස්වාමීනි, එසේනම් මගේ සතුට අසීමිතයි, යන්න ඇගේ පිළිතුර වුණා. විශාඛාවනි, මේ සැවැත්නුවර දිනකට කීදෙනෙක් පමණ මිය යයි ද? ස්වාමීනි, පස්දෙනෙක්, හතර දෙනෙක්, තුන් දෙනෙක් ආදී ලෙස සෑම දිනකම මිය යනු ඇතැයි විශාඛාවගේ පිළිතුර වුණා. එසේනම් ඔබට තෙත ඇඳුම් නොඅඳින, තෙත කෙස් නොපවතින, ශෝකය කණගාටුව නොපවතින එක දිනයක් හෝ දකින්නට හැකිවේ දැයි බුදුන් වහන්සේ විමසනවා. ආදරය, ඇලීම හේතුවෙන් ශෝකය, බිය, කණගාටුව ඇති කරන බවත්, මේ ඇලූම් වස්තු නැති තැනම ශෝකය, බිය, කණගාටුව නැති බවත් උන්වහන්සේ දේශණා කළා.
එහෙනම් ලෝකය පමණක් නොවෙයි, අනන්ත සතුන් තමන්ගේ දරුවන් ලෙස සළකා කටයුතු කළොත් මොකක් වෙයිද? ලැබෙන මෙත්තා සහගත චේතෝ විමුක්තියක් තිබේ ද? කල්පනා කරල බලන්න. මේ ලෝක සත්වයන්ට දරුවන්ට මෙන් සළකා දාහයක්, බියක්, ශෝකයක් නැතිව ඉන්න ලැබේවායි මෙත් වැඞීම කරන විට ඒ හිත කුමන වර්ගයට අයත් වේදැයි චිත්තානුපස්සනාව වැටහේ නම් හිතාගන්න පුළුවන්. මේ කියන මෛත්රිය වඩන විට සතෙක් බඩගින්නෙන් පීඩිතව කෙඳිරිගානවා ඇසුණොත් තමන් ද බඩගින්නෙන් සිටින සේ දාහයක් දැනෙනවා. අසල්වැසි ගෙදරක බල්ලෙක් බැඳ තබා ගෙදර උදවිය දිනක් දෙකක් ගෙදර නො ආවේ නම් එබඳු දෙයක් දැක “අර පව්කාර කාලකණ්නි මිනිස්සු බල්ලට කරන අපරාදෙක හැටි! හිතක් පපුවක් නැති එවුන්ගෙ හැටි! බල්ල ඊයේ ඉඳන් බඩගින්නෙ!” මෙහෙම කියනවා. බැරිවෙලාවත් මහා අපාගත සත්වයෙකු පිපාසිත බව කියා කෑගසන විට කර්ම ශක්තියෙන්ම සැකසුණු ලෝදිය කටට වත්කරන හැටි, මහත් ගිනිසැරෙන් දැවී එහෙත් කර්ම ශක්තිය නිසාම නොමැරී නැවත එහිම පහළවන හැටි පෙනුණා නම් කුමකින් කුමක් වෙයිද? මොනවා කියයි ද? කපුටෙක් හෝ ගැරඬියෙක් සතෙක් අල්ලාගෙන ඒ සතා හඬද්දී මරා අමු අමුවේ කනවා දැක්කොත් නිහඬව ඉන්නවා ද? මෙත් වඩන සමහර අය සතාට වඩා කෑගහනවා. හිතට මොකක්ද වෙන්නෙ? හිතා ඉන්නෙ මෛති්රය නිසා කම්පාව, දුක දැනෙනව කියලයි. ඒ වුණාට තමන් නොදැනුවත්වම හිතට සිදුවන දේ කුමක්ද කියා කල්පනා කරල බලන්න.
එසේම දේශකයාණන් වහන්සේ නමක් ධර්ම දේශණා කරනවා. මෙත් වඩන පින්වතුන් ධර්ම ශ්රවණය කරනවා. මෙහෙම වෙලාවක ළඟපාතක ගැරඬියෙක්, ගෙම්බෙකු ගිලින විට ගෙම්බා කෑගසන හඬ ඇහෙනවා. දැන් මෙත් සිත බලවත් නිසා බණ කීමත් නවතිනවා. බණ ඇසීමත් නවතිනවා. දැන් දුවනවා ගැරඬියාගෙන් ගෙම්බව බේර ගන්න. ඉතින් මොකද වෙන්නේ? අහපු බණ ටිකත් මතක නෑ. නවතපු තැනත් මතක නෑ. මේ තමයි එක් ආකාරයක මෛත්රිය ක්රියාත්මක වන හැටි. මෙහෙම මෙත් වඩන කොට හිත කොහාටද දුවන්නේ? යනකොට ගැරඬියා ගෙම්බව ගිලල නම්, දැන් මොකද කරන්නේ? පොල්ලක් අරගෙන ගහනව ගැරඬියාට. මොකක්ද සිදුවුණේ කියලා හිතල බලන්න.
ගෙයි වහලය අස්සේ ලේන කූඩුවක් තියෙනවා කියා හිතන්න. ගැරඬියෙක් ලේන පැටව් ගිලින්න කූඩුව ළඟ මාන බලනවා. “අනේ අහිංසක ලේන පැටව්! උන් නිදුක් වේවා!” ගැරඬියාට කෝටු පාරක් ගහලා පන්නා දානවා. නැත්නම් භූමිතෙල් ටිකක් ඉහිනවා. “ඒකට වඩා ලොකු අපරාදයක්නෙ ලේන පැටව් ටික ගිල්ල නම්! බෝසතාණන් වහන්සේත් ලේන අත්බැවක ඉපදිලා ලේන් පැටිය මුහුදට වැටුණු වෙලාවේ මුහුද ඉහින්න වලිගය තෙම තෙමා ගොඩට ගැසුවා කියල කියනවනේ. කොහොම හරි ලේන පැටව් ටික රකින්න ඕනේ. බෝසතාණන් වහන්සේ ගැරඬි අත්බැවක ඉපදුනු බවක්වත් අහල නෑ” දැන් මෙහෙමත් හිතනවා.
“ළමයිනේ මම ටිකක් භාවනා කරනකල් ගැරඬියා ආයෙත් එයි ද කියල බලන්න”. ළමයින්ට මෙහෙම කියලා තමන් දැන් මෛතී්ර භාවනාව කරනවා. සියලූ සත්වයෝ නිදුක් වෙත්වා! නිරෝගි වෙත්වා! සුවපත් වෙත්වා! දැන් ළමයි ඒ ගැන බලන්නේ නැතිව ගිහින් සෙල්ලම් කරනවා. ලේන් පැටව් කෑගහනව ඇහෙනවා. භාවනාව නවතලා පින්වතා ඉක්මනට එතනට යනකොට ගැරඬියා ලේන පැටව් ගිලිනවා. දැන් ළමයින්ටත් බැන බැන ඉක්මනින් භූමිතෙල් ටිකක් ගැරඬියාගේ ඇඟට හලනවා. සතුන්ට සිදුවෙන මරණ බය දැකලා මර හඬ දෙද්දී ගිල දමන හැටි දැකලා පපුව හෝස් ගාලා දාහයට පත්වෙලා. “හරි වැඬේ! මේව මාරයාගෙ වැඩ! භාවනා කරන්න දෙන්නෙ නෑ!” මෙහෙමත් හිතනවා. කමක් නෑ, හොඳට ? වුණහම භාවනා කරනවා. එතකොට කරදරයක් නෑනේ. මෙහෙම හිතලා ? වෙලා භාවනාව පටන් ගන්නවා. නමුත් පැය කාලයි භාවනා කරන්න ලැබුණේ. ගෙදර බළලා මහ මීයෙක් අල්ලගෙන කාමරේ ඇඳ යට උඩවිසිකර කර සෙල්ලම් කරනවා. මීයා මැරිල නෑ. පණ තියෙනවා. එහෙ මෙහෙ දුවන්න හදනවා. දැන් ඉතින් ? භාවනා කරලත් ඉවරයි. ඉක්මනින් නැගිටිනවා. ළමයින්ට කෑගහනවා. “ළමයිනේ මෙන්න බළලා මීයෙක් අල්ලගෙන!” මෙහෙම කෑගහනකොට අනෙක් අයත් බයවෙලා නැගිටිනවා. බළලා මීයා අල්ලගත්ත නිසා කෑගහනවා කියල දැනගත්තම භාවනා කරපු පින්වතාට බැන වදිනවා. “රෑ දොළහයි! මේක මහ කරදරයක්! බළල්ලූ මීයො අල්ලන එක අමුතු දෙයක් ද?” මෙහෙම බනින කොට පින්වතාගෙ හිතට විශාල අමනාපයක් කලකිරීමක් දැනෙනවා. දැන් හිතින් බනිනවා. “පව්කාරයෝ! උපනුපන් ජාති ජාතිවත් මුන් ඉන්න අහලකවත් උපදින්න සිද්ධවෙන්න එපා”. මෙහෙම කොඳුරමින් බළලට කොස්සෙන් ගහල පන්නනවා. බළල මීයත් අරගෙන ගොරවමින් දුවනවා. මීයා කටින් අල්ලනකොට චරස් ගාලා සද්දෙත් එනවා. හිත කීරි ගැහෙනවා. “හරි වැඬේ! භාවනා කරන්න තැනක් නෑ! ආශ්රය කරන්න වෙලා තියෙන්නේ පව්කාරයෝ!” මෙහෙම හිත හිතා හොඳ පන්සල්, භාවනා කරන්න හොඳ ස්ථාන හොයමින් යනවා. මේ වගේ අවස්ථා අපට කොච්චර නම් අහන්න ලැබෙනවා ද? මේ විස්තරය කිව්වේ මෙහෙම භාවනා කරල මෙත්තා සමාධිය පහළ වෙන්නේ කොහොමද කියලා තේරුම් ගන්නයි.
මාථා යථානියං පුත්තං – ආයුසා ඒකපුත්ත මනුරක්ඛේ
කරණීයමත්ථ සුත්රයේ මෙහෙම කියලා තිබුණට ඒ කාලේ හිටපු එක භික්ෂුන් වහන්සේ නමක් ගිහි කල භාර්යාවට ළමයෙක් ලැබෙන්න සිටිය දී සසර කලකිරිලා භාර්යාව දමල ගිහින් මහණවෙලා හිටියා. දරුව වැදූ පසු මව දරුව අරගෙන උන්වහන්සේ ලඟට ගිහින් තමා සහ දරුවා අතහැර ගියාට අපහාස කරලා දරුවා උන්වහන්සේ ලඟ තියා
මට දරුවා උන්නත් එකයි, මළත් එකයි. ඔබට දාව ලැබුණු දරුවා තියා ගන්න. මම යනවා.
කියා යන්න ගියා. දරුවා මහ හඬින් හැඬුවා. පහළට බිම දිගේ පෙරළිලා ගියා. නමුත් උන්වහන්සේ ඒ දෙස ඇසවත් ඇරලා බලන්නේ නැතිව එබන්දක් නොවන්නා සේ නිහඬව වැඩසිටියා. දරුවාගේ මව අතහැර යන ලෙස පෙන්වා, දුරට ගොස් ගසක් ලඟ මුවාවෙලා සිදුවන දේ බලා හිටියා. දරුවා ළඟ තියලත් පළක් වුණේ නැති තැන බැන බැන ඇවිත් නැවතත් දරුවා රැගෙන යන්න ගියා. බුදුන් වහන්සේ මේ සිද්ධිය බුදු ඇසින් බලා සිටියා.
මාගේ පුත්රයා දරුවා නිසාවත්, බිරිය නිසාවත්, ලෝකය නිසාවත් කම්පා නොවේ
යනුවෙන් බුදුන් වහන්සේ උදාන වාක්යයක් දේශණා කළා. මේක පෙළ දහමේ තියෙන කතාවක්. මෙහිදී මාථා කිව්වේ අම්මාට නොවෙයි, අමා මෑණීයන් වහන්සේට හෙවත් බුදුන් වහන්සේටයි. යථානියං පුත්තං කිව්වේ යථාර්ථවත් නියම පුතා හෙවත්, රහතන් වහන්සේටයි. ආයුසා ඒක පුත්ත මනුරක්ඛේ කිව්වේ ආයුෂය ඒ සඳහා වෙන් කරලා, ඒ එකම පුතා අනුරක්ෂණය කරනවා කියන එකයි. එනම් බුදුන් වහන්සේ තම ජීවිත පැවැත්ම, මහා දයානුකම්පාවෙන් ශ්රාවකයන්ගේ සුබ සිද්ධිය උදෙසා වෙන් කළා. මේක ආදර්ශයට අරගෙන අනෙක් අයටත් මෙත් වඩන්න කියලයි මේ පෙන්වා තියෙන්නේ.
තවද වේළුවනාරාමය පිටුපස චුන්දසූකර නම් ඌරු වැද්දෙක්, ඌරන් මරමින්, මස් විකුණමින් ජීවත්වුණා. ඌරන් මරණ හඬ වේළුවනාරාමයට ඇහෙනවා. කොසොල් රජු දිනපතාම විත් බුදුන් වහන්සේගේ සැපදුක් විමසා වැඳ පුදා යනවා. භික්ෂුන් වහන්සේලාත් මෙත් වඩනවා. බුදුන් වහන්සේත් මහා මෙත් වඩනවා. නමුත් ඌරන්ගේ මර හඬ කිසිම ගැටලූවක් වෙලා නෑ. කොසොල් රජු, චුන්දසූකරගේ ඌරන් මැරීම ගැන නොහොබිනා බවට ඉඟියක් හෝ දැක්වූවානම් චුන්ද සූකරයාව මොහොතකින් එම ස්ථානයෙන් පිටමං කරනවා. නමුත් එවැනි ගැටලූවක් මතුවී නැති බවයි පේන්නේ. අන්තිමට චුන්දසූකර මියයන්න පණ අදිද්දී ඌරෙක් කෑහනවා වගේ හඬ නැගුවා. ඒ අවස්ථාවේ බුදුන් වහන්සේ භික්ෂුන් වහන්සේලාට
මහණෙනි, චුන්දසූකර පාපය මිහිරි ලෙස සිතා, විපාකය එනතුරු සතුටු වුණා. අද එම විපාකය මතුවෙලා ඌරෙක් වගේ හඬනගනවා. ඔහුට ඔසුපත් නරකය හිමි වී ඇතැයි දේශනා කළා .
,
මාර උගුල්වලින් මිදී ලෝකෝත්තර මග වැඞීමට උපකාරී වන ආරක්ෂා හතරෙන් සිව්වැනි ආරක්ෂාව වූ මරණානුස්සතිය ගැනයි මේ විග්රහ කරන්නේ.
ජීවිතය අනියතය, මරණය නියතය. මොහොතින් මොහොතද මිය යනවා. උපන් සියල්ලෝම මිය යනවා. බුදු, පසේ බුදු, මහරහතන් වහන්සේලා ද, චක්රවර්තී රජවරු ඇතුලූ සියලූ රජවරුද, සිටුවරුද, නැණවතුන්ද, බලවතුන්ද ආදී සියල්ලෝම මිය යනවා. ඉතින් මා වැන්නවුන් ගැන කවර කතාද?
මේ තමයි අද තියෙන එක්තරා මරණානුස්සති භාවනාවක්.
අනුන්ද මැරෙන නිසා තමාගේ මරණය සිදුවීම ගැන ගණන් නොගන්නා හැටි මෙයින් පේනවා. අනුන්ට හෙණ ගහනවානම් තමන්ට ගසන හෙණයත් ඉවසන්න පුළුවන්. ඒ, අනුන්ටත් හෙණ ගහන නිසයි. එහෙත් ප්රශ්ණය වන්නේ අනුන් බේරී තමාට පමණක් හෙණය වැදුනොත්ය. එතකොට නම් ඉවසන්න බෑ. මේ වගේ තමයි සමාජයේ සියලුදෙනා මැරෙන නිසා තමන්ටත් මරණය එම ප්රශ්නයක් නොවෙයි. නමුත් අනෙක් අය හැර තමා පමණක් මරණයට පත් වෙනවා නම් ඒක ඉවසන්න බෑ. මේ වගේ, මිනිසුන් යමක් දෙස සංසන්දනාත්මකව බලන්න පුරුදු වෙලා ඉන්නවා මිසක් එහි යථාර්ථය තේරුම් ගන්න උත්සාහ කරන්නෙ නෑ. කෙසේ වෙතත් සමහරෙක් මේ විදියටත් භාවනාව කරගෙන යනවා. එහෙත් මරණ භය නම් ඉවත්ව ඇති බවක් පේන්න නෑ. මිනීමරුවෙක් තමාව මරන්න එනවා දැක්කොත් වඩපු හැම භාවනාවක්ම කෙළවර කරල පැනල දුවනවා. මෙහෙම කියන්නේ අපහාසයකට නොවෙයි. හිතේ වැඞීම කොතෙක් දුරට සාර්ථක වී ඇත්දැයි සිතා ගන්නටයි.
මේ ටිකම භාවනා කරන තවත් කෙනෙක් ලෝකයේ ඉන්නවා. ඔහු නම් බෞද්ධයෙක් නොවෙයි. එහෙත් භාවනාව බොහොම තදින් කා වැදී බැලූ බැල්මටනම් ප්රතිඵලත් එලිපිටම දිස්වෙනවා. ඒ තමයි ගමේ චන්ඩියා. ඔහුගේ භාවනාව මෙසේය.
ඕනෑම චන්ඩියෙක් ඉන්නව නම් වරෙව්. උපන්නොත් මැරෙනවා. මම බය නෑ මැරෙන්න. ජීවත්වෙන්න ආපු එකෙක් ලෝකෙ නෑ. මම දැන් මැරෙන්න පුළුවන්. මම මැරෙන්න භය නෑ
මෙහෙමත් කියනවා. මරන්න ආවත් දුවන්නෙ නෑ. මේ සමහරෙක්, කෙනෙකුට බැන වදින ආකාරයයි. එතකොට කෙනෙක් සැඩ ගතියෙන් මරණානුස්සතිය වඩල තියෙනවා. කෙනෙක් මුදු මොලොක් බවින් වඩල තියෙනවා. ලෝකයා වඩන මරණානුස්සතිය මෙහෙම වුනත්, ආර්යන්ගේ මරණානුස්සතිය නම් මීට හාත්පසින්ම වෙනස්.
එය අනුන් මිය ගිය නිසා තමන්ද මිය ගියාට ප්රශ්ණයක් නෑ ලෙස සහනය සොයන භාවනාවක් නම් නොවෙයි. තමා කරා එන මරණය සිහි කර ඊට පෙර අප්රමාදව නිවන් අවබෝධකර ගැනීමට පිළිවෙත් පුරන්න නොපසුබටව උත්සාහ කරන්නේ නම් ඒ තමයි ආර්ය වූ මරණානුස්සතිය. මේ කියන මරණානුස්සතිය බුද්ධ ශාසනයෙන් පිට ලබන්න බෑ.
අං:නි:5, 302 පිටුව, පඨම මරණ සති සූත්රය. දිනක් බුදුරජාණන් වහන්සේ භික්ෂූන් වහන්සේලා අමතා, මහණෙනි මෙහි මරණ සතිය වඩන භික්ෂූන් ඇත්දැයි විමසුවා.
මෙහිදී එක්තරා භික්ෂුවක්, ස්වාමීනි, මම මරණ සතිය වඩමියි පිළිතුරු දුන්නා. මහණ, කෙසේ නම් ඔබ මරණ සතිය වඩත්දැයි බුදු පියාණන් ඇසූ විට, මම එක ? දවාලක් ජීවත් වන්නෙමි නම් යෙහෙක, භාග්යවතුන් වහන්සේගේ සාසනය මෙනෙහි කරන්නේ නම් මා විසින් එ්කාන්තයෙන්ම ආත්ම හිත වූ (නිවන පිණිස) මහණ කිස (මහණ කටයුතු) කරන ලද්දෙම් වෙමියි, මෙසේ මරණ සතිය වඩමියි පිළිතුරු දුන්නා.
තවත් භික්ෂූන් වහන්සේ නමක් ද තමනුත් මරණ සතිය වඩන බව කියා, බුදු පියාණන් වහන්සේ ඒ කෙසේදැයි ඇසූ විට, ස්වාමීනි, මම එක දහවලක් ජීවත් වන්නෙමි නම් යෙහෙක, ඒකාන්තයෙන් භාග්යවතුන් වහන්සේගේ සාසනය මහණ කිස බොහෝ කොට කරන ලදිමියි සිතමින් මෙසේ මරණ සතිය වඩමියි ප්රකාශ කළා.
තවත් භික්ෂූන් වහන්සේ නමක්, ස්වාමීනි, මමත් මරණ සතිය වඩමි. එක් අඩ දහවලක් ජීවත් වන්නේ නම් යෙහෙක, භාග්යවතුන් වහන්සේගේ සාසනය මහණ කිස කළෙමියි සතුටුව මරණ සතිය වඩමියි ප්රකාශ කළා.
තවත් භික්ෂු- වක් එක බත් පතක් වළඳන තරම් කාලයක් නිමිති කර ඉහත කී විදිහටම ප්රකාශ කළා.
තව භික්ෂුවක් එක බත් පිඬක් අනා ගිලින තරම් වේලාවක් ද, තවත් භික්ෂුවක් හුස්මක් ගෙන පහත හෙලන තරම් වෙලාවක් ද ජීවත් වුවත් යෙහෙකැයි කියා ඒමොහොතද භාග්ය- වතුන් වහන්සේගේ සසුන කරමියි, මහණ දම් පූර්ණ කරමියි මෙසේ මරණ සතිය වඩන බව ප්රකාශ කළා.
ඒ සියල්ල මරණ සතිය බවට අනුමත කළ බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ අය අතරින් යටත් පිරිසෙයින් බත් පිඬක් ගිලින තරම් වේලාවක්වත් ජීවිතය විශ්වාස නැතැයි මෙනෙහි කර ප්රතිපත්ති පූර්ණයට වෙර වඩන භික්ෂුවත්, හුස්මක් උඩට ගෙන පහතට හෙලන තරම් වේලාවක්වත් ජීවිතය විශ්වාස නැතැයි සිහි කර අප්රමාදව පිළිවෙත් පුරණ භික්ෂුවත් යන දෙදෙනා අප්රමාද විහාරීව යහපත් සේ මරණ සතිය වඩත් යැයි දේශනා කළා.
මේ අනුව අනුන්ගේ මරණ හා සංසන්දනය කරමින්, තමාත් ඒකාන්තයෙන්ම මැරෙන බව සිහි කරමින් සිටියාට එය මරණ සතිය නොවන බවත්, තමාගේ මරණය කොයි මොහොතේ එයිද කියා කිව නොහැකි බව සිතමින්, ප්රතිපත්ති පූර්ණයට උත්සාහ කරන උතුමන්ම නියම මරණ සතිය වඩන අය බවත් සිහි කළ යුතුයි. එයම නියම මරණ සතියයි කියා නුවණින් තේරුම්ගෙන ප්රතිපත්ති පුරා නිවන් දැකීමට උත්සාහ කළ යුතුයි. හේතු වාසනා ඇති යමෙක් මෙසේ බුද්ධානුස්සති, මෙත්- තානුස්සති, අසුභා- නුස්සති, මරණා- නුස්සති යන මාර්ග ආරක්ෂක සේනා හතර තේරුම් ගෙන මග වඩන්නේ නම් උතුම් නිවන් ඵලය මේ භවයේදීම ලැබීමට හේතු ලබනවා. මේ චතුර් ආරක්ෂාව පෙරටුකොටගෙන මාර සේනාව සමග යුද්ධ වැදුනු රජෙකුට හෙවත් බෞද්ධයෙකුට සිව්රඟ සෙනගක් මෙන් ජයග්රහණය ලබා දෙනවා. මෙසේ නිරවුල්ව වටහාගෙන මග වඩා උතුම් නිවන් සාක්ෂාත් කර ගනිත්වා.
ජීවිතය අනියතය, මරණය නියතය. මොහොතින් මොහොතද මිය යනවා. උපන් සියල්ලෝම මිය යනවා. බුදු, පසේ බුදු, මහරහතන් වහන්සේලා ද, චක්රවර්තී රජවරු ඇතුලූ සියලූ රජවරුද, සිටුවරුද, නැණවතුන්ද, බලවතුන්ද ආදී සියල්ලෝම මිය යනවා. ඉතින් මා වැන්නවුන් ගැන කවර කතාද?
මේ තමයි අද තියෙන එක්තරා මරණානුස්සති භාවනාවක්.
අනුන්ද මැරෙන නිසා තමාගේ මරණය සිදුවීම ගැන ගණන් නොගන්නා හැටි මෙයින් පේනවා. අනුන්ට හෙණ ගහනවානම් තමන්ට ගසන හෙණයත් ඉවසන්න පුළුවන්. ඒ, අනුන්ටත් හෙණ ගහන නිසයි. එහෙත් ප්රශ්ණය වන්නේ අනුන් බේරී තමාට පමණක් හෙණය වැදුනොත්ය. එතකොට නම් ඉවසන්න බෑ. මේ වගේ තමයි සමාජයේ සියලුදෙනා මැරෙන නිසා තමන්ටත් මරණය එම ප්රශ්නයක් නොවෙයි. නමුත් අනෙක් අය හැර තමා පමණක් මරණයට පත් වෙනවා නම් ඒක ඉවසන්න බෑ. මේ වගේ, මිනිසුන් යමක් දෙස සංසන්දනාත්මකව බලන්න පුරුදු වෙලා ඉන්නවා මිසක් එහි යථාර්ථය තේරුම් ගන්න උත්සාහ කරන්නෙ නෑ. කෙසේ වෙතත් සමහරෙක් මේ විදියටත් භාවනාව කරගෙන යනවා. එහෙත් මරණ භය නම් ඉවත්ව ඇති බවක් පේන්න නෑ. මිනීමරුවෙක් තමාව මරන්න එනවා දැක්කොත් වඩපු හැම භාවනාවක්ම කෙළවර කරල පැනල දුවනවා. මෙහෙම කියන්නේ අපහාසයකට නොවෙයි. හිතේ වැඞීම කොතෙක් දුරට සාර්ථක වී ඇත්දැයි සිතා ගන්නටයි.
මේ ටිකම භාවනා කරන තවත් කෙනෙක් ලෝකයේ ඉන්නවා. ඔහු නම් බෞද්ධයෙක් නොවෙයි. එහෙත් භාවනාව බොහොම තදින් කා වැදී බැලූ බැල්මටනම් ප්රතිඵලත් එලිපිටම දිස්වෙනවා. ඒ තමයි ගමේ චන්ඩියා. ඔහුගේ භාවනාව මෙසේය.
ඕනෑම චන්ඩියෙක් ඉන්නව නම් වරෙව්. උපන්නොත් මැරෙනවා. මම බය නෑ මැරෙන්න. ජීවත්වෙන්න ආපු එකෙක් ලෝකෙ නෑ. මම දැන් මැරෙන්න පුළුවන්. මම මැරෙන්න භය නෑ
මෙහෙමත් කියනවා. මරන්න ආවත් දුවන්නෙ නෑ. මේ සමහරෙක්, කෙනෙකුට බැන වදින ආකාරයයි. එතකොට කෙනෙක් සැඩ ගතියෙන් මරණානුස්සතිය වඩල තියෙනවා. කෙනෙක් මුදු මොලොක් බවින් වඩල තියෙනවා. ලෝකයා වඩන මරණානුස්සතිය මෙහෙම වුනත්, ආර්යන්ගේ මරණානුස්සතිය නම් මීට හාත්පසින්ම වෙනස්.
එය අනුන් මිය ගිය නිසා තමන්ද මිය ගියාට ප්රශ්ණයක් නෑ ලෙස සහනය සොයන භාවනාවක් නම් නොවෙයි. තමා කරා එන මරණය සිහි කර ඊට පෙර අප්රමාදව නිවන් අවබෝධකර ගැනීමට පිළිවෙත් පුරන්න නොපසුබටව උත්සාහ කරන්නේ නම් ඒ තමයි ආර්ය වූ මරණානුස්සතිය. මේ කියන මරණානුස්සතිය බුද්ධ ශාසනයෙන් පිට ලබන්න බෑ.
අං:නි:5, 302 පිටුව, පඨම මරණ සති සූත්රය. දිනක් බුදුරජාණන් වහන්සේ භික්ෂූන් වහන්සේලා අමතා, මහණෙනි මෙහි මරණ සතිය වඩන භික්ෂූන් ඇත්දැයි විමසුවා.
මෙහිදී එක්තරා භික්ෂුවක්, ස්වාමීනි, මම මරණ සතිය වඩමියි පිළිතුරු දුන්නා. මහණ, කෙසේ නම් ඔබ මරණ සතිය වඩත්දැයි බුදු පියාණන් ඇසූ විට, මම එක ? දවාලක් ජීවත් වන්නෙමි නම් යෙහෙක, භාග්යවතුන් වහන්සේගේ සාසනය මෙනෙහි කරන්නේ නම් මා විසින් එ්කාන්තයෙන්ම ආත්ම හිත වූ (නිවන පිණිස) මහණ කිස (මහණ කටයුතු) කරන ලද්දෙම් වෙමියි, මෙසේ මරණ සතිය වඩමියි පිළිතුරු දුන්නා.
තවත් භික්ෂූන් වහන්සේ නමක් ද තමනුත් මරණ සතිය වඩන බව කියා, බුදු පියාණන් වහන්සේ ඒ කෙසේදැයි ඇසූ විට, ස්වාමීනි, මම එක දහවලක් ජීවත් වන්නෙමි නම් යෙහෙක, ඒකාන්තයෙන් භාග්යවතුන් වහන්සේගේ සාසනය මහණ කිස බොහෝ කොට කරන ලදිමියි සිතමින් මෙසේ මරණ සතිය වඩමියි ප්රකාශ කළා.
තවත් භික්ෂූන් වහන්සේ නමක්, ස්වාමීනි, මමත් මරණ සතිය වඩමි. එක් අඩ දහවලක් ජීවත් වන්නේ නම් යෙහෙක, භාග්යවතුන් වහන්සේගේ සාසනය මහණ කිස කළෙමියි සතුටුව මරණ සතිය වඩමියි ප්රකාශ කළා.
තවත් භික්ෂු- වක් එක බත් පතක් වළඳන තරම් කාලයක් නිමිති කර ඉහත කී විදිහටම ප්රකාශ කළා.
තව භික්ෂුවක් එක බත් පිඬක් අනා ගිලින තරම් වේලාවක් ද, තවත් භික්ෂුවක් හුස්මක් ගෙන පහත හෙලන තරම් වෙලාවක් ද ජීවත් වුවත් යෙහෙකැයි කියා ඒමොහොතද භාග්ය- වතුන් වහන්සේගේ සසුන කරමියි, මහණ දම් පූර්ණ කරමියි මෙසේ මරණ සතිය වඩන බව ප්රකාශ කළා.
ඒ සියල්ල මරණ සතිය බවට අනුමත කළ බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ අය අතරින් යටත් පිරිසෙයින් බත් පිඬක් ගිලින තරම් වේලාවක්වත් ජීවිතය විශ්වාස නැතැයි මෙනෙහි කර ප්රතිපත්ති පූර්ණයට වෙර වඩන භික්ෂුවත්, හුස්මක් උඩට ගෙන පහතට හෙලන තරම් වේලාවක්වත් ජීවිතය විශ්වාස නැතැයි සිහි කර අප්රමාදව පිළිවෙත් පුරණ භික්ෂුවත් යන දෙදෙනා අප්රමාද විහාරීව යහපත් සේ මරණ සතිය වඩත් යැයි දේශනා කළා.
මේ අනුව අනුන්ගේ මරණ හා සංසන්දනය කරමින්, තමාත් ඒකාන්තයෙන්ම මැරෙන බව සිහි කරමින් සිටියාට එය මරණ සතිය නොවන බවත්, තමාගේ මරණය කොයි මොහොතේ එයිද කියා කිව නොහැකි බව සිතමින්, ප්රතිපත්ති පූර්ණයට උත්සාහ කරන උතුමන්ම නියම මරණ සතිය වඩන අය බවත් සිහි කළ යුතුයි. එයම නියම මරණ සතියයි කියා නුවණින් තේරුම්ගෙන ප්රතිපත්ති පුරා නිවන් දැකීමට උත්සාහ කළ යුතුයි. හේතු වාසනා ඇති යමෙක් මෙසේ බුද්ධානුස්සති, මෙත්- තානුස්සති, අසුභා- නුස්සති, මරණා- නුස්සති යන මාර්ග ආරක්ෂක සේනා හතර තේරුම් ගෙන මග වඩන්නේ නම් උතුම් නිවන් ඵලය මේ භවයේදීම ලැබීමට හේතු ලබනවා. මේ චතුර් ආරක්ෂාව පෙරටුකොටගෙන මාර සේනාව සමග යුද්ධ වැදුනු රජෙකුට හෙවත් බෞද්ධයෙකුට සිව්රඟ සෙනගක් මෙන් ජයග්රහණය ලබා දෙනවා. මෙසේ නිරවුල්ව වටහාගෙන මග වඩා උතුම් නිවන් සාක්ෂාත් කර ගනිත්වා.
බුද්ධ දේශනාව අනුව වැඩිය යුතු මෙත්තා භාවනාව කුමක්ද? එය වැඩීමෙන් කුමක් සිදුවේද?
මිත්ර ධර්මය කියන්නේ මිතුරෙකු විසින් මිතුරෙකුට කළ යුතු යහපත කිරීමයි. ග්රීෂ්මයෙන් පීඩිත වෙලා දාහ සහගතව එන කෙනෙකුට ජලයට අයිස් කැටයක් දමා දුන්නොත් ඒ වෙලාවේ ඇති සිසිල් බව නිසා ඔහුට එය ආස්වාද සහිතව දැනෙනවා. ඒ ජලය පානය කර ඔහු කායික මානසික සැනසීමක්ද ලබන බව පේනවා. මේ මිතුරෙක් තම මිතුරෙකුට සැලකූ ආකාරයයි කියා සිතන්න. ඒ මොහොතේ අත් දැකීමෙනුත් යහපත් බවක් පෙනෙන්න තිබුණා. අයිස් කැට ඉදිරි කාලයේදීත් දාහය නිවාගන්න හොඳ උපක්රමයක් යැයි සිතා, දැන් යහලූවා තවත් අයිස් කැට ඉල්ලා සිටිනවා. තම හිතවත් මිතුරා ප්රියමනාප නිසා ඔහුගේ සුවය පතා අයිස් කැට පාර්සලයක්ම තම මිතුරාට දෙනවා. දාහයක්, උෂ්ණ- යක් ඇති විට අයිස් කැට පරිහරණ-යෙන් සිසිලක් ඇතිවන බව මේ මිතුරන් දෙන්නාම දන්නා නමුත්, ඉන් එහාට අයිස්වලට වෙන දේ මේ දෙන්නාම නොදනී නම්, එක් කෙනෙක් ලබාගෙන සතුටු වෙනවා, අනෙකා දීමෙන් සතුටු වෙනවා.
අයිස්වලට වෙන දේ දන්නා අපිට මෙවැනි ක්රියාවක් දකින්න ලැබුණා නම්, මෝඩයින් දෙන්නෙකුගේ මෝඩ සිතිවිල්ලකින්, මෝඩ කතාවකින්, මෝඩ වූ ක්රියාවක් සිදුකරන බව අපි පවසනවා. එම ක්රියාව දකින අපටත් ඒ මොහොතේ දාහයට උෂ්ණයට හේතුවක් තිබුණා නම් අපිත් ඒ අයිස් ජලය පානය කරනවා. නමුත් ඉන් එහාට අර වගේ මෝඩ වැඩකට හිත නොතබන බවත් අපි දන්නවා. අයිස් කැටයේ ස්වභාවය පැය කීපයකදී ක්රමයෙන් දියවීම බව අපි දන්නා නිසා මිතුරන් දෙන්නාගෙන් අයිස් කැට රැගෙන ගිය මිතුරාට අත්වන ඉරණමත් අපි දන්නවා. අයිස් කැට රැගෙන යන මිතුරා තම හිතවත් මිතුරාටත් ප්රශංසා කරමින් ඔහු හොඳ කෙනෙකියි සතුටු වෙමින් තම නිවෙසට ගිහින් අයිස් පාර්සලය ප්රවේසම් කර තබා ගන්නවා. මිතුරෙකුට සැලකීම ගැන අනෙක් මිතුරාටත් සතුටක් ඇති වෙනවා. අයිස් යනු බාහිර පරිසරය තුළ ස්වභාවයෙන්ම දියවන වස්තුවක් බව දැන ගත්තාම තමා දුන් දානයේ තරමත්, ලැබූ මිතුරාට තමාගේ රැවටීමේ තරමත්, එතෙක් තිබූ සතුට නම්, නොදැනීම නිසා තිබූ මුලාවේ ප්රතිඵලයක් බවත් වැටහෙන්න පටන් ගන්නවා.
දියවෙන අයිස් කැට වැනි සම්පත්වල නිසි තතු මෙනෙහි කරන බෞද්ධයාට, නිදුක් බව ලබා සිටින මේ පැවැත්ම නැවත දුක එනවිට දියවී කෙළවර වන බවත්, නිරෝගී බව ලැබුවත් එය නැවත රෝගයෙන් කෙළවර වන බවත්, සුවපත්වීම නැවත දාහයට පත්වීමෙන් කෙළවර වන බවත්, නිර්භය බව නැවත බියපත්වීමෙන් කෙළවර වන බවත් වැටහෙනවා. පැවැත්මට ගිජුවූවන්ගේ වෛර නැති බව නැවත වෛරයෙන් කෙළවර වන බවත්, සැපවත් බව දුකින් කෙළවර වන බවත්, මේ ආදී වශයෙන් ලෞකික ආශාවන්ට ගිජු වී ඒවා සොයමින් සැරිසරන සත්ත්වයන්ට ඒවා ලැබීමෙන් වන සතුටක් සැනසීමක් ඇත්නම් ඒවා ඒකාන්තයෙන්ම වැනසීම උරුමකරගෙන ගෙවී යාම, දුර්වල වීම, විකෘති වීම, විපරිනාමික වීම (කැමැත්තට පටහැනිව පරිණාමය වීම) සහිත දේවල් බවත් හොඳින් වැටහෙනවා.
මේ කය මොහොතක් හෝ නිරෝගී බවෙන් යුතු යැයි සිතීම පවා මෝඩ වැඩක්, මෝඩ සිතිවිල්ලක් බවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කර තියෙනවා. මනා නුවණින් කල්පනා කළොත් එහි සත්යතාවය වටහා ගන්න පුළුවන්. එම නිසා මේ බුද්ධ භාසිතයත් 1 හොඳින් සිතා බලන්න.
ඛුද්දක නිකාය-පටිසම්භිදා මග්ගප්පකරණ (2) – 227 පිටුව – විදර්ශනා කථාවලින්,
පංචස්කන්ධය දුක් සේ දකින්නේ අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලබයි.
පංචස්කන්ධ නිරෝධය සුව සේ දකින්නේ සම්යක්ත්ව නියාමයට පැමිණේ.
පංචස්කන්ධය රෝග සේ දකින්නේ අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලබයි.
පංචස්කන්ධ නිරෝධය නිරෝග සේ දකින්නේ සම්යක්ත්ව නියාමයට පැමිණේ.
පංචස්කන්ධය භය සේ දකින්නේ අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලබයි.
පංචස්කන්ධ නිරෝධය නිර්භය සේ දකින්නේ සම්යක්ත්ව නියාමයට පැමිණේ.
පංචස්කන්ධය ශෝක සේ දකින්නේ අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලබයි.
පංචස්කන්ධ නිරෝධය නිස්සෝක සේ දකින්නේ සම්යක්ත්ව නියාමයට පැමිණේ.
මේ බුද්ධ වචනය මෙසේ තිබෙද්දී නිදුක් බව, සුවපත් බව, දුකින් මිදීම ආදියෙන් ලොවට ආසිරි පැතීමේදී, මෙත් වැඞීමේදී සාමාන්ය ලෝකයා සිතන ලෙස අදහස් නොගෙන ආර්ය විනය අනුව අදහස් ගනිමින් මෙත් වැඩිය යුතුයි.
ආර්ය විනයේ මෙත් වැඞීම මොන වගේ මිත්රත්වයක් පිලිබිඹු කරන්නේද යන්නත්, එය බාහිර ලෝකයාගේ මෙත් වැඞීමේ හෙවත් මිත්රත්වය වැඞීමේ අදහසට වඩා කෙසේ වෙනස් වෙන්නේද යන්නත් සලකා බැලිය යුතුයි. යමෙකුට නිදුක් බව පතන බාහිර පින්වතුන් (සාසනයෙන් බැහැර) එක භවයක විඳින දුක් වේදනා නොඑන අදහසකුත්, එසේම දුක් නැති සුව ජීවිතයකුත් සිහියට ගෙන එවැනි මිත්ර දහමක් වඩනවා. නිරෝගී වෙත්වා යනුවෙන් ආසිරි පතන විට රෝගයක් නැතිව ගෙවන ජීවිතයක් ගැන සිහියට නගනවා. සුවපත් වෙත්වා යනුවෙන් මිත්ර දහම පතුරුවන විට සුවයෙන් සැනසීමෙන් ජීවිතය ගත කරන්නට ලැබේවා යන සිතක් පහළ කරනවා.
මහණෙනි, යටත් පිරිසෙයින් කැඳ උගුරක් බොන තරම් වෙලාවක්වත් මම භවය හොඳ යයි වර්ණනා නොකරමි
යි යන බුදු වදන ගැන දැන් කල්පනා කරල බලන්න. ඉහත සඳහන් භවයේ පැතීම් වශයෙන් විඳින නිදුක් බවත්, නිරෝගී බවත්, සුවපත් බවත් ලබන්න හිත තබා ආසිරි පැතීම කෙසේ නම් අනුමත කරන්නද? පැවැත්මක සුව දකින කෙනෙක් කෙසේ නම් නිවන් දකින්නද? තමාට කෙබඳු කුසලයක් වැඩෙයිද?
මහණෙනි, මේ භවයේ කොතන හෝ සදා සුවයක් ඇත්නම් මම එතන නොහොඳ යැයි නොකියමි. එබන්දක් නැති නිසාම නිවන පනවමි
යි යන බුදු වදන සිහිකරල බලන්න. ඒ අනුව භව පැවැත්ම අලලා ලෝකයාට හොඳ යැයි පතන බුදු වදනක් නම් ආර්ය පැතුම් අතර නෑ.
දුක් නැතිව, රෝග නැතිව, සුව සහගතව කොතෙක් ජිවත්වෙන්න පැතුවත් එබඳු ආස්වාද ජනක පැතුමක හෝ ජීවිත පැවැත්මක වටිනාකමක් ආර්ය ගුණ ඇති අය, සත්ය ඤාණ ඇති අය නම් දකින්නෙ නෑ. එසේ සිටියත් එය අනිච්ඡ බව (කැමති සේ නැති බව) දකිනවා, සහනයක් නොව දුකක්ම බව දකිනවා. නිස්සාර වූ, කැමති සේ නොපවත්නා වූවක්ම බව දකිනවා. වෙනත් සැනසුමක් දකින්නෙ නෑ. වටිනා දෙයක් දුන්නා නම්, පැතුවා නම් ඒක ලෝකයාට කරන ලොකුම යහපතක්. නොවටිනා අනිච්ඡවූ, දුක්ඛ වූ, අනත්ථ වූවක් ලැබෙන්න පැතීම, එහි සත්වයා පිහිටුවීම, මිත්යා දෘෂ්ටියෙන් මිදීමට හෝ ආර්ය සම්මා දිට්ඨියට පත්වීමට හේතු වෙන්නෙ නෑ. එබන්දකින් නිවන් දකින්නත් බෑ. එය ලෞකික වූ පැවැත්මෙහි ඇලීමට හේතු වෙනවා. ඇලීමට හේතුවන පැතුමින් යුක්ත වී නොඇලීමටත් පතනවා නම් ඒකත් විහිළුවක්. එසේම එය අනන්ත සත්ත්වයන්ට පතුරවන අප්රමාණ මෙත් සිතක් නොව ලෞකික මෙත් දහමක්.
සංසාරය දුකයි කියා වටහාගෙන ඒ සංසාර දුක කිසිම සත්වයකුට නොවේවා කියා පැතීම, සිතින් කරන සම්යක් දෘෂ්ඨික වූ කුසලයක්. වචනයෙන්, සසර දුකයි කියා පෙන්වන්න කරුණු වටහා දෙමින්, මිදීමේ අගය කියා දීමත් වචනයෙන් වඩන සම්යක් දෘෂ්ඨියෙන් නැගෙන සත්ය වචනයක්, මෙත් වැඞීමක්. තමාත් ආදර්ශවත්ව සසර දුක දැන අත්හරින, නොඇලෙන, මිදෙන ලෙස කටයුතු කරමින් අන්යයනුත් අනුලෝම කටයුතු දහම්වල යෙදවීම ක්රියාවෙන් කෙරෙන සම්යක් දෘෂ්ඨික මෙත්තා සහගත ක්රියාවලියක්.
සංසාරය රෝග ආකරයක් යැයි දැන, දාහයක් යැයි දැන, සැනසීම නැති තැනක් යැයි දැන, බිය සහිත යැයි දැන, වෛර සහිත යැයි දැන, නින්දා අපහාස සහිත යැයි දැන, සසර වසන තුරු පැවැත්ම තුළ එසේ නොලබා සිටීමට ප්රයත්න දැරීම මහා මුලාවක් යැයි දැන, ලෝකය සියලූ අයුරින්ම අත් හැරීම, නොඇල්ම, මිදීම යන මෙයින් මතු හටගැන්වීමක් නැති නිසා ඉහත කී දුක් ඇතුළු සියලූ දුකින් මිදීම නිවන බව දැනගෙන, එසේ සියලු ලෝ සතුන්ට නිවනම වේවා යි පැතීම, අදහස් කිරීම ආර්ය සම්මා දිට්ඨි සහිත සිතින් කරන කුසලයක්. විග්රහ කර දෙමින් කරුණු පෙන්වා නිවනෙහි සැනසීම, වචනයෙන් කරන දේශනාදියෙන් පෙන්වා ලෝකයා සම්යක් දෘෂ්ඨි ගැන්වීම ආර්ය සම්මා දිට්ඨියෙන් වැඩෙන වාචසික මෙත්තා සහගත කුසලයක්.
මෙසේ ආදර්ශමත්ව තමාත් කටයුතු කරමින් අත්හරිමින්, නොඇලෙමින්, මිදෙමින් ක්රියාකර ලෝකයාද අත්හැර වීමට, නොඇලවීමට, මිදවීමට ක්රියා කරවන්නේ නම්, එය සම්යක් දෘෂ්ටියෙන් නැගෙන මෙත්තා සහගත ක්රියාවලියක්, කුසල ක්රියාවක්. මේ මග මෙසේ අනන්ත සත්වයන් කෙරෙහි පතුරුවන්නේ නම්, ලෝ සතට නිවන් සැනසීම වේවා යන හැඟීමෙන් කරුණු දක්වන්නේ නම්, අනන්ත අප්රමාණ වු දුක්, රෝග, භය, ශෝක ආදිය දුරුවීමට හිතුවා වෙනවා, කීවා වෙනවා, කටයුතු කළා වෙනවා. පැවැත්මට මොහොතක්වත් හිත නොබැඳෙන මේ ක්රමය විද්යමාන කළේ නම්, ලෝකයාට බුද්ධ මාර්ගයම පමුණුවා තමාත් ඊට මහා කුසල වාසනාව ලැබූ උතුමෙක් වෙනවා, මිතුරෙක් තවත් මිතුරෙකුට දෙන වටිනාම වස්තුව වූ ආර්ය මිත්ර දහම දෙන කෙනෙක් වෙනවා. ඒකාන්ත කල්යාණ මිත්රයෙක්ද වෙනවා.
මේ විදියට නිවන් පතා ලෝක සත්වයන්ට ආසිරි පතන විට සිදුවන්නේ කුමක්ද? පළමුව තමාට සංසාරය දුකක් ලෙස, රෝගයක් ලෙස, දාහයක් ලෙස, භයක් ලෙස… ආදී වශයෙන් ආදීනව සහිතව වැටහෙනවා. නිවන සංසිඳීම් සුවයක් ලෙස, රෝගයන්ගේ සංසිඳීමක් ලෙස දුකෙහි, භයෙහි, දාහයෙහි… ආදී නොයෙකුත් ආදීනවයන්ගේ සංසිඳීමක් ලෙස ආනිසංස වශයෙන් වැටහෙනවා. ආදීනව වැටහෙන විට අල්ලා ගත් දේ අත්හරින්න සිතෙනවා, අත් හැරෙනවා. නොඇලෙන්න සිතෙනවා, නොඇලෙනවා. මිදෙන්න සිතෙනවා, මිදෙනවා. එවිට මතු හට නොගැන්මට හේතු වී නිරෝධය සිදුවන නිසා හට ගැන්මේ ඵලය නිරෝධ වෙනවා. නිවන් ප්රත්යක්ෂ වෙනවා.
ලෝකයේ ආදීනව යම් තරමක් බරපතල ලෙස වැටහේද, ඒ තරමටම අන්යයන්ට ආදීනවයෙන් මිදීමට පතුරුවන චිත්ත කිරණ මාලාව බලවත් වෙනවා. මිදීමේ, නිවනේ ආනිසංස යම් තාක් බලවත් ලෙස වැටහේද ඒ තරමටම සෙත් කිරණ බලවත් වී ආශිර්වාද ලෙස පැතිරෙනවා.
කිසිම තැනක වටිනා දෙයක් නොදකින නිසා ඇලීම් නැති සිත් ස්වභාවය පවිත්ර වෙනවා. එවිට හතුරු මිතුරු ලෙස ඇති ලෝක සම්මත භේදය නැති වෙනවා. භේද නැත්තේ පොදුවේ සිතනවා. සැමටම විසම ගති නැති නිසා සමගුණ ඇතිව කල්යාණ වූ ශාසන මිත්රත්වය පතුරුවනවා. මෙයින් විහිදෙන කිරණමාලාවන් ලෝ සතුන් කෙරෙහි ධර්ම බලය ලෙස ක්රියා කරනවා. යම් විටෙක සත්වයෙක් දහම් මගට යොමු වන්න සියුම් වූ හෝ උත්සාහයක් දරයිද, එවිට තමා කෙරෙහිත් පතුරුවා ඇති ආර්ය කල්යාණ මිත්රධර්ම ශක්තිය ඇදී ඇවිත් බලාපොරොත්තුව සාර්ථකව ඉටුකර ගන්න වාසනාව පෑදෙනවා. එය කල්යාණ මිත්ර වූ ආර්ය උතුමන් නිසා තමාට ලැබෙන සංඝ සරණයක් වෙනවා.
පටිච්ච සමුප්පාදය අනුව
මනංච පටිච්ච ධම්මේච උප්පජ්ජති මනෝ විඤ්ඤාණං
යන මූලධර්මය ක්රියාත්මක වෙලා ආර්ය ගුණයන්ට නැමී සිටින මනෝ විඤ්ඤාණය පහළ වීමට වාසනාව ලබනවා. එයින් සිත්, ආර්ය ගුණයට හැඩ ගැසෙනවා. මෙත් ගුණය ප්රගුණ කළ ආර්ය උතුමන් ඉදිරියේ මේ ශාන්ති කිරණ ශක්තිය බලවත්ව ඇති නිසා දකින දර්ශන මාත්රයේදීම ගුණයෙහි පැහැදී සිටිනවා. දේශණා කරන විට වචනයට නැගීමෙන් බලවත් වූ මෙත් කිරණ දහරා ප්රබලව ගලා යනවා. අවනත වූ සිත් ඇති ශ්රාවකයන්ට ඒ හේතුවෙන් ආර්ය වූ ඤාණ හටගන්නා ශක්තිය ප්රබලව ලැබෙන නිසා උන්වහන්සේලා ඉදිරියේ නිවී සැනසී යන සිත් පහළ වෙනවා. අන්යයන්ට නිවන් අවබෝධ කිරීමට මේ ලැබෙන රුකුල අති මහත් වෙනවා.
ආර්ය වූ මෙත් කිරණින් මෙබඳු මහත්ඵල මහානිසංස ලැබෙනවා වගේම එහි අනෙත් පැත්ත ගත්තොත් යමෙක් පහළ කරන උද්වේගය, ශෝකය, වෛරය, මිත්යා දෘෂ්ඨිගත පෙළඹවීම් ආදියේදීත් ඇසුරු කරන අයට ඒ විෂ කිරණ ගලා යනවා. නොයෙකුත් සංවිධාන මගින් කරන උද්ඝෝෂණවලදී ඒවාට ගරු කරන සාමාජිකයන් ඒ ඒ ප්රධානීන් ඉදිරියේදී එතරම් ප්රබල ලෙස උද්යෝගයට පත්වන්නේත් මේ කිරණ බලය නිසයි. ගෙදර දී වේලක්වත් බඩගින්නේ ඉන්න බැරි අය උපවාසවල යෙදී මිය යන තුරුම ඉන්නෙත්, එලියට බහින්න බයෙන් සිටින අය වේදිකාවල ගිනි තබාගෙන මිය යන්නෙත්, හමුදා ආදියේ සොල්දාදුවන් මරණයට බිය නැතිව මිය යද්දී ඉදිරියට ඇදෙන්නෙත් ඒ ඒ ප්රධානීන්ගේ හදවත්වලින් විහිදෙන මේ කිරණ බල ශක්තිය අනුව තම සිත් දැඩිව නැගෙන නිසයි.
මේ හේතුව නොදැන නමුත් තම නායකයා අත් අඩංගුවට ගෙන ඔහුගේ හිත දුර්වල කළොත් දහස් ගණනක සාමාජික පිරිසත් නිරායාසයෙන්ම අධෛර්යමත්ව පරාජිත වන්නෙත් මේ නිසයි. සටන් කළේත් නායකයා නොව සොල්දාදුවන්මයි. සොල්දාදුවන් දහසක් සිටී නම් ඉන් සියයක් මිය ගියත් කිසිම අධෛර්යමත් වීමක් නොවන්නෙත්, සටනේ නායකයා සටන් නොකළත් නායකයා අධෛර්යමත් වූ විට පසු බසින්නෙත් මේ නිසයි.
රජු දැහැමි වන විට රටවැසියන් දැහැමි වන බවත්, රජු අධාර්මික වීමෙන් රට වැසියන් අධාර්මික වන බවත්, බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කර තියෙනවා. රජුද පුරෝහිත බමුණන්ට හිස නමා ඔවුන්ගේ උපදෙස් ලබන අවස්ථාවකදී පුරෝහිත බමුණන් අධාර්මිකවීම රටක රජු හා මුලූ රටවැසියාම අධාර්මික වීමටත් හේතුවන බව පෙන්වා ඇත්තේ මේ නිසයි. යම් දිනක මේ ලක්දිව ද පුරෝහිත ගුණ දරණ පින්වත් නායකයන් මුදුන් මල්කඩක් වන් ශ්රේෂ්ඨ ආර්ය ගුණ ධර්ම තේරුම් ගෙන අග්ර වූ ගුණ දරයි නම් ලක්දිව සාමය සමාදානය ඇති වී අර්ය ගුණය නැවත පෙර සේම නැගීමට ප්රධාන කරුණ වන බව බුද්ධ භාසිතය අනුව වටහා ගන්න පුළුවන්.
මෙකල ඇත්තේ නිවන් අවබෝධ කරන්න හේතු සම්පත් ඇති උතුමන්ගේ දුර්ලභ වීමක් නිසා සිදුවන සාසන පරිහානියක් නොව, නියම බොදු මග වැසීයාමේ අඩුපාඩුව නිසා සිදුවන සාසන පරිහානියක් බව, පින්වතුන් නිර්මල දහම් මග සොයා යෑමට ඇති උනන්දුවත් එහෙත් ඒ පමණටම එය හමු නොවීමත් යන කාරණාවලින් තේරුම් ගන්න පුළුවන්. නමුත් එසේ වැසී ගිය බොදු මග නැවතත් කෙමෙන් කෙමෙන් මතුවන බව හේතු ඵල සහිතවම පෙන්වා දෙන්නත් පුළුවන්. මේ කරුණු නුවණින් විමසා බලා නැණවතුන් යහමග ගෙන මෙත් සිත් වඩත්වා!
අයිස්වලට වෙන දේ දන්නා අපිට මෙවැනි ක්රියාවක් දකින්න ලැබුණා නම්, මෝඩයින් දෙන්නෙකුගේ මෝඩ සිතිවිල්ලකින්, මෝඩ කතාවකින්, මෝඩ වූ ක්රියාවක් සිදුකරන බව අපි පවසනවා. එම ක්රියාව දකින අපටත් ඒ මොහොතේ දාහයට උෂ්ණයට හේතුවක් තිබුණා නම් අපිත් ඒ අයිස් ජලය පානය කරනවා. නමුත් ඉන් එහාට අර වගේ මෝඩ වැඩකට හිත නොතබන බවත් අපි දන්නවා. අයිස් කැටයේ ස්වභාවය පැය කීපයකදී ක්රමයෙන් දියවීම බව අපි දන්නා නිසා මිතුරන් දෙන්නාගෙන් අයිස් කැට රැගෙන ගිය මිතුරාට අත්වන ඉරණමත් අපි දන්නවා. අයිස් කැට රැගෙන යන මිතුරා තම හිතවත් මිතුරාටත් ප්රශංසා කරමින් ඔහු හොඳ කෙනෙකියි සතුටු වෙමින් තම නිවෙසට ගිහින් අයිස් පාර්සලය ප්රවේසම් කර තබා ගන්නවා. මිතුරෙකුට සැලකීම ගැන අනෙක් මිතුරාටත් සතුටක් ඇති වෙනවා. අයිස් යනු බාහිර පරිසරය තුළ ස්වභාවයෙන්ම දියවන වස්තුවක් බව දැන ගත්තාම තමා දුන් දානයේ තරමත්, ලැබූ මිතුරාට තමාගේ රැවටීමේ තරමත්, එතෙක් තිබූ සතුට නම්, නොදැනීම නිසා තිබූ මුලාවේ ප්රතිඵලයක් බවත් වැටහෙන්න පටන් ගන්නවා.
දියවෙන අයිස් කැට වැනි සම්පත්වල නිසි තතු මෙනෙහි කරන බෞද්ධයාට, නිදුක් බව ලබා සිටින මේ පැවැත්ම නැවත දුක එනවිට දියවී කෙළවර වන බවත්, නිරෝගී බව ලැබුවත් එය නැවත රෝගයෙන් කෙළවර වන බවත්, සුවපත්වීම නැවත දාහයට පත්වීමෙන් කෙළවර වන බවත්, නිර්භය බව නැවත බියපත්වීමෙන් කෙළවර වන බවත් වැටහෙනවා. පැවැත්මට ගිජුවූවන්ගේ වෛර නැති බව නැවත වෛරයෙන් කෙළවර වන බවත්, සැපවත් බව දුකින් කෙළවර වන බවත්, මේ ආදී වශයෙන් ලෞකික ආශාවන්ට ගිජු වී ඒවා සොයමින් සැරිසරන සත්ත්වයන්ට ඒවා ලැබීමෙන් වන සතුටක් සැනසීමක් ඇත්නම් ඒවා ඒකාන්තයෙන්ම වැනසීම උරුමකරගෙන ගෙවී යාම, දුර්වල වීම, විකෘති වීම, විපරිනාමික වීම (කැමැත්තට පටහැනිව පරිණාමය වීම) සහිත දේවල් බවත් හොඳින් වැටහෙනවා.
මේ කය මොහොතක් හෝ නිරෝගී බවෙන් යුතු යැයි සිතීම පවා මෝඩ වැඩක්, මෝඩ සිතිවිල්ලක් බවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කර තියෙනවා. මනා නුවණින් කල්පනා කළොත් එහි සත්යතාවය වටහා ගන්න පුළුවන්. එම නිසා මේ බුද්ධ භාසිතයත් 1 හොඳින් සිතා බලන්න.
ඛුද්දක නිකාය-පටිසම්භිදා මග්ගප්පකරණ (2) – 227 පිටුව – විදර්ශනා කථාවලින්,
පංචස්කන්ධය දුක් සේ දකින්නේ අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලබයි.
පංචස්කන්ධ නිරෝධය සුව සේ දකින්නේ සම්යක්ත්ව නියාමයට පැමිණේ.
පංචස්කන්ධය රෝග සේ දකින්නේ අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලබයි.
පංචස්කන්ධ නිරෝධය නිරෝග සේ දකින්නේ සම්යක්ත්ව නියාමයට පැමිණේ.
පංචස්කන්ධය භය සේ දකින්නේ අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලබයි.
පංචස්කන්ධ නිරෝධය නිර්භය සේ දකින්නේ සම්යක්ත්ව නියාමයට පැමිණේ.
පංචස්කන්ධය ශෝක සේ දකින්නේ අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලබයි.
පංචස්කන්ධ නිරෝධය නිස්සෝක සේ දකින්නේ සම්යක්ත්ව නියාමයට පැමිණේ.
මේ බුද්ධ වචනය මෙසේ තිබෙද්දී නිදුක් බව, සුවපත් බව, දුකින් මිදීම ආදියෙන් ලොවට ආසිරි පැතීමේදී, මෙත් වැඞීමේදී සාමාන්ය ලෝකයා සිතන ලෙස අදහස් නොගෙන ආර්ය විනය අනුව අදහස් ගනිමින් මෙත් වැඩිය යුතුයි.
ආර්ය විනයේ මෙත් වැඞීම මොන වගේ මිත්රත්වයක් පිලිබිඹු කරන්නේද යන්නත්, එය බාහිර ලෝකයාගේ මෙත් වැඞීමේ හෙවත් මිත්රත්වය වැඞීමේ අදහසට වඩා කෙසේ වෙනස් වෙන්නේද යන්නත් සලකා බැලිය යුතුයි. යමෙකුට නිදුක් බව පතන බාහිර පින්වතුන් (සාසනයෙන් බැහැර) එක භවයක විඳින දුක් වේදනා නොඑන අදහසකුත්, එසේම දුක් නැති සුව ජීවිතයකුත් සිහියට ගෙන එවැනි මිත්ර දහමක් වඩනවා. නිරෝගී වෙත්වා යනුවෙන් ආසිරි පතන විට රෝගයක් නැතිව ගෙවන ජීවිතයක් ගැන සිහියට නගනවා. සුවපත් වෙත්වා යනුවෙන් මිත්ර දහම පතුරුවන විට සුවයෙන් සැනසීමෙන් ජීවිතය ගත කරන්නට ලැබේවා යන සිතක් පහළ කරනවා.
මහණෙනි, යටත් පිරිසෙයින් කැඳ උගුරක් බොන තරම් වෙලාවක්වත් මම භවය හොඳ යයි වර්ණනා නොකරමි
යි යන බුදු වදන ගැන දැන් කල්පනා කරල බලන්න. ඉහත සඳහන් භවයේ පැතීම් වශයෙන් විඳින නිදුක් බවත්, නිරෝගී බවත්, සුවපත් බවත් ලබන්න හිත තබා ආසිරි පැතීම කෙසේ නම් අනුමත කරන්නද? පැවැත්මක සුව දකින කෙනෙක් කෙසේ නම් නිවන් දකින්නද? තමාට කෙබඳු කුසලයක් වැඩෙයිද?
මහණෙනි, මේ භවයේ කොතන හෝ සදා සුවයක් ඇත්නම් මම එතන නොහොඳ යැයි නොකියමි. එබන්දක් නැති නිසාම නිවන පනවමි
යි යන බුදු වදන සිහිකරල බලන්න. ඒ අනුව භව පැවැත්ම අලලා ලෝකයාට හොඳ යැයි පතන බුදු වදනක් නම් ආර්ය පැතුම් අතර නෑ.
දුක් නැතිව, රෝග නැතිව, සුව සහගතව කොතෙක් ජිවත්වෙන්න පැතුවත් එබඳු ආස්වාද ජනක පැතුමක හෝ ජීවිත පැවැත්මක වටිනාකමක් ආර්ය ගුණ ඇති අය, සත්ය ඤාණ ඇති අය නම් දකින්නෙ නෑ. එසේ සිටියත් එය අනිච්ඡ බව (කැමති සේ නැති බව) දකිනවා, සහනයක් නොව දුකක්ම බව දකිනවා. නිස්සාර වූ, කැමති සේ නොපවත්නා වූවක්ම බව දකිනවා. වෙනත් සැනසුමක් දකින්නෙ නෑ. වටිනා දෙයක් දුන්නා නම්, පැතුවා නම් ඒක ලෝකයාට කරන ලොකුම යහපතක්. නොවටිනා අනිච්ඡවූ, දුක්ඛ වූ, අනත්ථ වූවක් ලැබෙන්න පැතීම, එහි සත්වයා පිහිටුවීම, මිත්යා දෘෂ්ටියෙන් මිදීමට හෝ ආර්ය සම්මා දිට්ඨියට පත්වීමට හේතු වෙන්නෙ නෑ. එබන්දකින් නිවන් දකින්නත් බෑ. එය ලෞකික වූ පැවැත්මෙහි ඇලීමට හේතු වෙනවා. ඇලීමට හේතුවන පැතුමින් යුක්ත වී නොඇලීමටත් පතනවා නම් ඒකත් විහිළුවක්. එසේම එය අනන්ත සත්ත්වයන්ට පතුරවන අප්රමාණ මෙත් සිතක් නොව ලෞකික මෙත් දහමක්.
සංසාරය දුකයි කියා වටහාගෙන ඒ සංසාර දුක කිසිම සත්වයකුට නොවේවා කියා පැතීම, සිතින් කරන සම්යක් දෘෂ්ඨික වූ කුසලයක්. වචනයෙන්, සසර දුකයි කියා පෙන්වන්න කරුණු වටහා දෙමින්, මිදීමේ අගය කියා දීමත් වචනයෙන් වඩන සම්යක් දෘෂ්ඨියෙන් නැගෙන සත්ය වචනයක්, මෙත් වැඞීමක්. තමාත් ආදර්ශවත්ව සසර දුක දැන අත්හරින, නොඇලෙන, මිදෙන ලෙස කටයුතු කරමින් අන්යයනුත් අනුලෝම කටයුතු දහම්වල යෙදවීම ක්රියාවෙන් කෙරෙන සම්යක් දෘෂ්ඨික මෙත්තා සහගත ක්රියාවලියක්.
සංසාරය රෝග ආකරයක් යැයි දැන, දාහයක් යැයි දැන, සැනසීම නැති තැනක් යැයි දැන, බිය සහිත යැයි දැන, වෛර සහිත යැයි දැන, නින්දා අපහාස සහිත යැයි දැන, සසර වසන තුරු පැවැත්ම තුළ එසේ නොලබා සිටීමට ප්රයත්න දැරීම මහා මුලාවක් යැයි දැන, ලෝකය සියලූ අයුරින්ම අත් හැරීම, නොඇල්ම, මිදීම යන මෙයින් මතු හටගැන්වීමක් නැති නිසා ඉහත කී දුක් ඇතුළු සියලූ දුකින් මිදීම නිවන බව දැනගෙන, එසේ සියලු ලෝ සතුන්ට නිවනම වේවා යි පැතීම, අදහස් කිරීම ආර්ය සම්මා දිට්ඨි සහිත සිතින් කරන කුසලයක්. විග්රහ කර දෙමින් කරුණු පෙන්වා නිවනෙහි සැනසීම, වචනයෙන් කරන දේශනාදියෙන් පෙන්වා ලෝකයා සම්යක් දෘෂ්ඨි ගැන්වීම ආර්ය සම්මා දිට්ඨියෙන් වැඩෙන වාචසික මෙත්තා සහගත කුසලයක්.
මෙසේ ආදර්ශමත්ව තමාත් කටයුතු කරමින් අත්හරිමින්, නොඇලෙමින්, මිදෙමින් ක්රියාකර ලෝකයාද අත්හැර වීමට, නොඇලවීමට, මිදවීමට ක්රියා කරවන්නේ නම්, එය සම්යක් දෘෂ්ටියෙන් නැගෙන මෙත්තා සහගත ක්රියාවලියක්, කුසල ක්රියාවක්. මේ මග මෙසේ අනන්ත සත්වයන් කෙරෙහි පතුරුවන්නේ නම්, ලෝ සතට නිවන් සැනසීම වේවා යන හැඟීමෙන් කරුණු දක්වන්නේ නම්, අනන්ත අප්රමාණ වු දුක්, රෝග, භය, ශෝක ආදිය දුරුවීමට හිතුවා වෙනවා, කීවා වෙනවා, කටයුතු කළා වෙනවා. පැවැත්මට මොහොතක්වත් හිත නොබැඳෙන මේ ක්රමය විද්යමාන කළේ නම්, ලෝකයාට බුද්ධ මාර්ගයම පමුණුවා තමාත් ඊට මහා කුසල වාසනාව ලැබූ උතුමෙක් වෙනවා, මිතුරෙක් තවත් මිතුරෙකුට දෙන වටිනාම වස්තුව වූ ආර්ය මිත්ර දහම දෙන කෙනෙක් වෙනවා. ඒකාන්ත කල්යාණ මිත්රයෙක්ද වෙනවා.
මේ විදියට නිවන් පතා ලෝක සත්වයන්ට ආසිරි පතන විට සිදුවන්නේ කුමක්ද? පළමුව තමාට සංසාරය දුකක් ලෙස, රෝගයක් ලෙස, දාහයක් ලෙස, භයක් ලෙස… ආදී වශයෙන් ආදීනව සහිතව වැටහෙනවා. නිවන සංසිඳීම් සුවයක් ලෙස, රෝගයන්ගේ සංසිඳීමක් ලෙස දුකෙහි, භයෙහි, දාහයෙහි… ආදී නොයෙකුත් ආදීනවයන්ගේ සංසිඳීමක් ලෙස ආනිසංස වශයෙන් වැටහෙනවා. ආදීනව වැටහෙන විට අල්ලා ගත් දේ අත්හරින්න සිතෙනවා, අත් හැරෙනවා. නොඇලෙන්න සිතෙනවා, නොඇලෙනවා. මිදෙන්න සිතෙනවා, මිදෙනවා. එවිට මතු හට නොගැන්මට හේතු වී නිරෝධය සිදුවන නිසා හට ගැන්මේ ඵලය නිරෝධ වෙනවා. නිවන් ප්රත්යක්ෂ වෙනවා.
ලෝකයේ ආදීනව යම් තරමක් බරපතල ලෙස වැටහේද, ඒ තරමටම අන්යයන්ට ආදීනවයෙන් මිදීමට පතුරුවන චිත්ත කිරණ මාලාව බලවත් වෙනවා. මිදීමේ, නිවනේ ආනිසංස යම් තාක් බලවත් ලෙස වැටහේද ඒ තරමටම සෙත් කිරණ බලවත් වී ආශිර්වාද ලෙස පැතිරෙනවා.
කිසිම තැනක වටිනා දෙයක් නොදකින නිසා ඇලීම් නැති සිත් ස්වභාවය පවිත්ර වෙනවා. එවිට හතුරු මිතුරු ලෙස ඇති ලෝක සම්මත භේදය නැති වෙනවා. භේද නැත්තේ පොදුවේ සිතනවා. සැමටම විසම ගති නැති නිසා සමගුණ ඇතිව කල්යාණ වූ ශාසන මිත්රත්වය පතුරුවනවා. මෙයින් විහිදෙන කිරණමාලාවන් ලෝ සතුන් කෙරෙහි ධර්ම බලය ලෙස ක්රියා කරනවා. යම් විටෙක සත්වයෙක් දහම් මගට යොමු වන්න සියුම් වූ හෝ උත්සාහයක් දරයිද, එවිට තමා කෙරෙහිත් පතුරුවා ඇති ආර්ය කල්යාණ මිත්රධර්ම ශක්තිය ඇදී ඇවිත් බලාපොරොත්තුව සාර්ථකව ඉටුකර ගන්න වාසනාව පෑදෙනවා. එය කල්යාණ මිත්ර වූ ආර්ය උතුමන් නිසා තමාට ලැබෙන සංඝ සරණයක් වෙනවා.
පටිච්ච සමුප්පාදය අනුව
මනංච පටිච්ච ධම්මේච උප්පජ්ජති මනෝ විඤ්ඤාණං
යන මූලධර්මය ක්රියාත්මක වෙලා ආර්ය ගුණයන්ට නැමී සිටින මනෝ විඤ්ඤාණය පහළ වීමට වාසනාව ලබනවා. එයින් සිත්, ආර්ය ගුණයට හැඩ ගැසෙනවා. මෙත් ගුණය ප්රගුණ කළ ආර්ය උතුමන් ඉදිරියේ මේ ශාන්ති කිරණ ශක්තිය බලවත්ව ඇති නිසා දකින දර්ශන මාත්රයේදීම ගුණයෙහි පැහැදී සිටිනවා. දේශණා කරන විට වචනයට නැගීමෙන් බලවත් වූ මෙත් කිරණ දහරා ප්රබලව ගලා යනවා. අවනත වූ සිත් ඇති ශ්රාවකයන්ට ඒ හේතුවෙන් ආර්ය වූ ඤාණ හටගන්නා ශක්තිය ප්රබලව ලැබෙන නිසා උන්වහන්සේලා ඉදිරියේ නිවී සැනසී යන සිත් පහළ වෙනවා. අන්යයන්ට නිවන් අවබෝධ කිරීමට මේ ලැබෙන රුකුල අති මහත් වෙනවා.
ආර්ය වූ මෙත් කිරණින් මෙබඳු මහත්ඵල මහානිසංස ලැබෙනවා වගේම එහි අනෙත් පැත්ත ගත්තොත් යමෙක් පහළ කරන උද්වේගය, ශෝකය, වෛරය, මිත්යා දෘෂ්ඨිගත පෙළඹවීම් ආදියේදීත් ඇසුරු කරන අයට ඒ විෂ කිරණ ගලා යනවා. නොයෙකුත් සංවිධාන මගින් කරන උද්ඝෝෂණවලදී ඒවාට ගරු කරන සාමාජිකයන් ඒ ඒ ප්රධානීන් ඉදිරියේදී එතරම් ප්රබල ලෙස උද්යෝගයට පත්වන්නේත් මේ කිරණ බලය නිසයි. ගෙදර දී වේලක්වත් බඩගින්නේ ඉන්න බැරි අය උපවාසවල යෙදී මිය යන තුරුම ඉන්නෙත්, එලියට බහින්න බයෙන් සිටින අය වේදිකාවල ගිනි තබාගෙන මිය යන්නෙත්, හමුදා ආදියේ සොල්දාදුවන් මරණයට බිය නැතිව මිය යද්දී ඉදිරියට ඇදෙන්නෙත් ඒ ඒ ප්රධානීන්ගේ හදවත්වලින් විහිදෙන මේ කිරණ බල ශක්තිය අනුව තම සිත් දැඩිව නැගෙන නිසයි.
මේ හේතුව නොදැන නමුත් තම නායකයා අත් අඩංගුවට ගෙන ඔහුගේ හිත දුර්වල කළොත් දහස් ගණනක සාමාජික පිරිසත් නිරායාසයෙන්ම අධෛර්යමත්ව පරාජිත වන්නෙත් මේ නිසයි. සටන් කළේත් නායකයා නොව සොල්දාදුවන්මයි. සොල්දාදුවන් දහසක් සිටී නම් ඉන් සියයක් මිය ගියත් කිසිම අධෛර්යමත් වීමක් නොවන්නෙත්, සටනේ නායකයා සටන් නොකළත් නායකයා අධෛර්යමත් වූ විට පසු බසින්නෙත් මේ නිසයි.
රජු දැහැමි වන විට රටවැසියන් දැහැමි වන බවත්, රජු අධාර්මික වීමෙන් රට වැසියන් අධාර්මික වන බවත්, බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කර තියෙනවා. රජුද පුරෝහිත බමුණන්ට හිස නමා ඔවුන්ගේ උපදෙස් ලබන අවස්ථාවකදී පුරෝහිත බමුණන් අධාර්මිකවීම රටක රජු හා මුලූ රටවැසියාම අධාර්මික වීමටත් හේතුවන බව පෙන්වා ඇත්තේ මේ නිසයි. යම් දිනක මේ ලක්දිව ද පුරෝහිත ගුණ දරණ පින්වත් නායකයන් මුදුන් මල්කඩක් වන් ශ්රේෂ්ඨ ආර්ය ගුණ ධර්ම තේරුම් ගෙන අග්ර වූ ගුණ දරයි නම් ලක්දිව සාමය සමාදානය ඇති වී අර්ය ගුණය නැවත පෙර සේම නැගීමට ප්රධාන කරුණ වන බව බුද්ධ භාසිතය අනුව වටහා ගන්න පුළුවන්.
මෙකල ඇත්තේ නිවන් අවබෝධ කරන්න හේතු සම්පත් ඇති උතුමන්ගේ දුර්ලභ වීමක් නිසා සිදුවන සාසන පරිහානියක් නොව, නියම බොදු මග වැසීයාමේ අඩුපාඩුව නිසා සිදුවන සාසන පරිහානියක් බව, පින්වතුන් නිර්මල දහම් මග සොයා යෑමට ඇති උනන්දුවත් එහෙත් ඒ පමණටම එය හමු නොවීමත් යන කාරණාවලින් තේරුම් ගන්න පුළුවන්. නමුත් එසේ වැසී ගිය බොදු මග නැවතත් කෙමෙන් කෙමෙන් මතුවන බව හේතු ඵල සහිතවම පෙන්වා දෙන්නත් පුළුවන්. මේ කරුණු නුවණින් විමසා බලා නැණවතුන් යහමග ගෙන මෙත් සිත් වඩත්වා!
බුද්ධ ශාසනයේ සතර බ්රහ්ම විහරණ වැඩිය යුත්තේ කෙසේද?
ලෝකයේ දකින්න ලැබෙන සියලූම සතුන් අතරේ කොටස් හතරක් ඉන්නවා. ජීවත්වෙන අය, ජීවිතයත් මරණයත් අතර සුවකළ හැකි වාසනාව ඇති අය, සුව කළ නොහැකි අසාධ්ය බවට පත් වූ අය, මියගිය අය (මළමිනී) කියන මේ හතර කොටස මිනිස් සිරුරින්ද දැකිය හැකි කොටස් හතරක්. ලෝකයේ තියෙන ගේදොර, ඉඩකඩම්, රැකිරක්ෂා, ධනෝපායන මාර්ග ආදී කටයුතු පැවරීමට සුදුස්සෝ නිරෝගීව ප්රබෝධමත්ව බුද්ධිවන්තව කටයුතු කළ හැකි අයයි. ඒ තමයි පළමු පිරිස. ලෙඩරෝගයන්ට ගොදුරුවෙලා දුර්වලව සිටින අයට කිසිම ආයතනයක රැකී රක්ෂා ආදියට කැඳවීමක් හෝ ජීවන නිෂ්පාදන කටයුතු බාරදීමක් හෝ කෙරෙන්නෙ නෑ. ඒ අය ආරෝග්ය ශාලා වැනි ස්ථානවල තබා බෙහෙත් කිරීම් ආදියෙන් නිරෝගී කිරීමට කටයුතු කළ යුතුයි. මේ තමයි දෙවන පිරිස.
තුන්වන පිරිස නම් සුවකළ නොහැකි රෝගාබාධිතයන් ය. මෙම අය අනාථ මඩම්වල, අම්බලම් වැනි පොදු පින් තකා කරන ලද ස්ථානවල, පිනට දෙන දෙයකින් යැපෙන, කාගේත් අනුකම්පාවට පාත්රවන අයයි. හතර වන කොටස මියගිය කොටසයි. ඒ මළමිනීය. දුඟද එන නිසා දවා හැරීම, මිහිදන් කිරීම වැනි දේ මිස එ්වාට වෙන කරන්න පුළුවන් දෙයක් නෑ.
මේ බුද්ධ ශාසනයෙත් ලෝක සත්වයන් කෙරෙහි මෙබඳු බෙදුම් හතරක් දකින්න පුළුවන්. ඒ ගැන වෙනම කැටි කිරීම් වශයෙන් පොත්පත් ආදියේ පෙන්වා නැතත්, විසිරී ඇති කරුණු නුවණින් විමසා බලන විට නුවණින් තේරුම් ගන්න පුළුවන්.
“අප්පමාදෝ අමත පදං – පමා දෝ මච්චුනෝ පදං’’ – අප්රමාදී පුද්ගලයා නොමැරුනහු වැන්න. ප්රමාද වූවෝ මළවුන් වැන්න.
සතර සති පට්ඨානයේ යෙදෙමින් අප්රමාදව ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය අනුගමනය කරන කොටස මේ ආර්ය විනයේ ජීවත්වන කොටසයි. පටිච්ච සමුප්පාද ආදී ධර්ම මාර්ග අවබෝධ කරමින් සුචරිතව, සංවරව බුදුන් වහන්සේ දේශණා කළ මිත්ර ධර්මය පරිහරණය කරන කොටසයි. මේ කොටස මිත්ර ධර්මයට ගෝචර සාසන භූමියේ නිරෝගීව ධෛර්ය සම්පන්නව ජීවත්වන කොටසයි. භික්ෂු භික්ෂුනී යන උතුම් කොටසත් උපාසක උපාසිකා යන අනුගාමික කොටසත් මේ ජීවත්වන මිත්ර දහම දරන්න සුදුසු කොටසයි. කුමන තරාතිරමක, ජාතියක හෝ ගෝත්රයක වේවා මේ සිව් පිරිසට මෙත්තා ගුණය ලබන්න පුළුවන්. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ මිත්ර දහම මේ අයටයි.
සංසාර දුකෙහි, රෝගයෙහි, දාහයෙහි සිටින දෙවැනි කොටස තුළ අප්රමාද දහම් නෑ. එනම් කම්මස්සකථ සම්මා දිට්ඨි ඇති, ශාසනයෙන් බැහැරව පින් කරන අයයි. එහෙත් සසරටම හේතු ඇති කරන නිසා සංසාර රෝගීන්ය. උපක්රම නමැති ඖෂධ යොදමින්, සම්යක් ප්රයෝග ආදියෙන් යහමගට ගෙන, ශාසන ගුණයන්හි පිහිටුවා ගන්නට වාසනාව ඇති කොටසයි. කරුණා ගුණයට පාත්රවන කොටසයි. නිරෝගී කළ හැකි, බෙහෙත් හෙවත් දහම් ඖෂධ ප්රත්ය ලබාදී ශාසනය තුළ ජීවත් කරවිය හැකි කොටසයි. උපක්රම යොදා හෝ සම්යක් ප්රයෝගයෙන් හික්මන දහම් දෙසා හෝ හරි මගට ගත හැකි පිරිසයි.
තුන්වන කොටස අනාථ අබ්බගාත කොටසයි. මොවුන් මැරිලත් නෑ. ජීවත් වුනත් සුවයක් ද කර කටයුතු සඳහා සකසා ගන්න බැරි කොටසයි. හෙවත් දහම් වටහා ගන්න නුවණක් ද නැති කොටසයි. එහෙත් දෙව් මිනිස් වැනි ලෞකික ගුණ මාත්රයක් ලබන්න පුළුවන්. දහම් මගින් සසරින් ගොඩගන්න බැරි නමුත් සසර තරමක පිනක් ලබන්න නුවණ ඇති කොටසයි. ඒ අයට පින් පිණිස, ආර්ය උතුමන් පිඬුසිඟා යෑම් ආදිය කරනවා. මේ මුදිතා ගුණයට පාත්රවන කොටසයි.
හතරවැනි කොටස කුමන ගුණ මාත්රයක්වත් ලබාදෙන්න බැරි, මිත්යා සම්මතවල පතුලට කිඳා බැස ඇති නියත මිත්යා දෘෂ්ඨික කොටසයි, ප්රමාදම කොටසයි. ජීවත්ව සිටින නමුත් ආර්ය විනය අනුව මිය ගිය කොටසයි. මළ මිනීවලට කිසිවක් කර කියාගත නොහැකිවා සේ නියත මිත්යා දෘෂ්ඨිකයාට ආර්ය විනයේ මිත්ර දහමක් හෝ පූර්ව භාග ප්රතිපදාවක් හෝ ආර්ය ශාසනය ඇසුරෙන් ලබන ලෞකික සම්පතට හේතුවන පින් මාත්රයක් හෝ ලබන්න බෑ. ආර්ය උතුමන් මෙබඳු තැන්වලදී උපේක්ෂා වෙනවා. ඒ, දහම් මගින් ඔවුන්ට කළ හැකි කිසිම යහපතක් නැති නිසයි. මිත්යා දෘෂ්ඨික මනුෂ්ය-අමනුෂ්ය, සත්ව, තිරිසන් මෙන්ම බොහෝ සතර අපාගත වුවන් ආදීන් කෙරෙහි දේශනාවෙන් හෝ ආදර්ශයෙන් හෝ සත්ය ධර්මයක් දීමට නොහැකි නිසා ඒ තැන්වලදී උපේක්ෂා වෙනවා.
මේ විදිහට සියලූ ලෝක සත්වයෝම සසර ආදීනව දැන වටහා, නිවන් දැක සංසිඳීමට පත්වේවා යන පැතුම සියලූ ලෝ සතුන් කෙරෙහි තබනවා. ඒ මෛත්රී සහගත චේතනාවයි. ඒ සමග මෙත් සිතත් වෙනවා. මේ මෙත් පැතිරීම මතු කලෙක හෝ ඔවුන්ට යහපත පිණිස උපනිශ්රය වෙන්න පුළුවන්. මේ ආකාරයට මෙත් සිතින් බැලීමේ දී සත්ය වූ ක්රියා, වචන අනුගමනය කරමින් සුදුසු අය සමග සාකච්ඡා, හැසිරීම් ඇතිව ශාසන මිත්ර දහම මගින් පිට නොගොස් වාසය කළ යුතුයි. දහම් සත්යය වටහා ගත හැකි නැණවතුන් දුටු තැන දේශනා කිරීම්, හරි මගට නම්මවා ගෙන පිහිටුවීම් ආදිය කරමින් කරුණා දහම පැතිරවිය යුතුය.
කුසල මගක් වඩන්නට ශක්තියක් නැති වුනත් යම් සිව් පසයක් පැහැදීමෙන් පූජා කිරීමේ තරමට සතුටු සිත් ඇති අයට අනුකම්පා පිණිසත්, නියත මිත්යා දෘෂ්ඨික නොවුනත්, සැඩ ගති ඇති නිසා මුදු මොලොක් බවින් ඉවසීමෙන් ඒ ගති මැඩ පවත්වා ඔවුන්ටත් යහපතක් පිනක් කරගන්න මට්ටමට දුක් ඉවසා ගෙන කටයුතු කරදීම මුදිතාව (මුදු හිත – හිතේ මෘදු භාවය) මුල්කරගෙන ක්රියාත්මක කෙරෙනවා. ශාසනික උතුමන් කෙරෙහි කරන වතාවත් කවදා හෝ නිවන් මගට ඒමට පූර්වභාග ප්රතිපදා වැඞීමට හේතු වෙනවා. මේ ආකාරයෙන්වත් කිසිම පින් මාත්රයකටද බැස ගැනීමට බැරි පුද්ගලයන් කෙරෙහි කටයුත්තක් නැති නිසා එබඳු අයගෙන් කුමන ඝට්ටන ආවත් මධ්යස්ථ වෙනවා. කවදා හෝ සත්යය ඔවුන්ට ද වැටහේවායි ප්රාර්ථනා සිතින් නිහඬ වෙනවා. උපේක්ෂා වෙනවා.
කම්මා විපාකෝ වත්තන්තී – විපාකෝ කම්ම සම්භවෝ
තස්මා පුනබ්භවෝ හෝතී – ඒවං ලෝකෝ පවත්තතී
කර්මයෝ විපාකයෝ පහල කරති. විපාකයෝ කර්ම රැස්කරති.
එම නිසා නැවත පහළ කිරීම් වෙති. මේ ආකාරයෙන් ලෝකය පවතී
යයි සිහි කරනවා.
කම්මස්ස කථා මානව සත්ථා කම්ම යෝනි කම්ම බන්ධු කම්ම පටිසරණෝ යං කම්මං කරිස්සාමිති කල්යාණංවා පාපකංවා තස්ස දායාදෝ භවිස්සාමීතී
(කර්මය කරගෙන සිටින සත්ත්වයා ඒනිසාම යම්කිසි යහපත් හෝ අයහපත් වන්නා වූ කර්මයක් කරන්නේද ඒ කර්ම මුල්කොට, දායාද කොට, උපත කොට, නෑයා කොට, පිළිසරණ කොට එ්වාම දායාද කරගෙන පවතින බව) යනුවෙන් සිහි කරමින් කටයුතු කළ යුතුයි.
නිස්සාර පැවැත්ම මහා වටිනා දෙයක් ලෙස සිතමින් ඇලෙමින්, ගැටෙමින් විපාක ලබමින් සත්වයෝ ලෝක පැවැත්ම ගෙන යන හැටි සිහි කළ යුතුයි. මෙසේ මුලාව නිසා ඇලීමද, ගැටීමද වන ආකාරය දකිනවා. ලෝකයේ නිසරුව වැටහෙන විට අත්හරිනවා, නොඇලෙනවා, මිදෙනවා. මිදුනේ, ඇති තතු සත්යාකාරව විද්යානුකූලව දැකීමෙන් නිසා යළි කුමන හේතුවක් නිසාවත් ලෝකය අල්ලාගෙන කරන පැවැත්මට හේතු නැති බව වටහා ගන්නවා. අතීතයේත්, වර්තමා- නයේත්, අනාගත- යේත් යම් මිදීමක් වේ නම් මෙසේ සත්යය දැකලම මිසක් වෙනත් ක්රමයකට එය සිදුනොවන බව දැන ගන්නවා, භව කෙළවර වටහා ගන්නවා. අත් බව කෙළවර වේද, එයින් පහළ කිරීම් කෙළවර වන බවත්, දුක කෙළවර වන බවත් දකිමින් නිරෝධය ප්රත්යක්ෂ කෙරෙනවා. මේ බුද්ධ විහරණයයි (වාසය කිරීම), ආර්ය විහරණයයි, බ්රහ්ම විහරණයයි. අරිය විහාරය කියන්නෙත්, බ්රහ්ම විහාරය කියන්නෙත්, තථාගත විහාරය කියන්නෙත්, අනාපාන සති විහාරය කියන්නෙත් මෙයම බව බුද්ධ දේශණයයි.
තුන්වන පිරිස නම් සුවකළ නොහැකි රෝගාබාධිතයන් ය. මෙම අය අනාථ මඩම්වල, අම්බලම් වැනි පොදු පින් තකා කරන ලද ස්ථානවල, පිනට දෙන දෙයකින් යැපෙන, කාගේත් අනුකම්පාවට පාත්රවන අයයි. හතර වන කොටස මියගිය කොටසයි. ඒ මළමිනීය. දුඟද එන නිසා දවා හැරීම, මිහිදන් කිරීම වැනි දේ මිස එ්වාට වෙන කරන්න පුළුවන් දෙයක් නෑ.
මේ බුද්ධ ශාසනයෙත් ලෝක සත්වයන් කෙරෙහි මෙබඳු බෙදුම් හතරක් දකින්න පුළුවන්. ඒ ගැන වෙනම කැටි කිරීම් වශයෙන් පොත්පත් ආදියේ පෙන්වා නැතත්, විසිරී ඇති කරුණු නුවණින් විමසා බලන විට නුවණින් තේරුම් ගන්න පුළුවන්.
“අප්පමාදෝ අමත පදං – පමා දෝ මච්චුනෝ පදං’’ – අප්රමාදී පුද්ගලයා නොමැරුනහු වැන්න. ප්රමාද වූවෝ මළවුන් වැන්න.
සතර සති පට්ඨානයේ යෙදෙමින් අප්රමාදව ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය අනුගමනය කරන කොටස මේ ආර්ය විනයේ ජීවත්වන කොටසයි. පටිච්ච සමුප්පාද ආදී ධර්ම මාර්ග අවබෝධ කරමින් සුචරිතව, සංවරව බුදුන් වහන්සේ දේශණා කළ මිත්ර ධර්මය පරිහරණය කරන කොටසයි. මේ කොටස මිත්ර ධර්මයට ගෝචර සාසන භූමියේ නිරෝගීව ධෛර්ය සම්පන්නව ජීවත්වන කොටසයි. භික්ෂු භික්ෂුනී යන උතුම් කොටසත් උපාසක උපාසිකා යන අනුගාමික කොටසත් මේ ජීවත්වන මිත්ර දහම දරන්න සුදුසු කොටසයි. කුමන තරාතිරමක, ජාතියක හෝ ගෝත්රයක වේවා මේ සිව් පිරිසට මෙත්තා ගුණය ලබන්න පුළුවන්. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ මිත්ර දහම මේ අයටයි.
සංසාර දුකෙහි, රෝගයෙහි, දාහයෙහි සිටින දෙවැනි කොටස තුළ අප්රමාද දහම් නෑ. එනම් කම්මස්සකථ සම්මා දිට්ඨි ඇති, ශාසනයෙන් බැහැරව පින් කරන අයයි. එහෙත් සසරටම හේතු ඇති කරන නිසා සංසාර රෝගීන්ය. උපක්රම නමැති ඖෂධ යොදමින්, සම්යක් ප්රයෝග ආදියෙන් යහමගට ගෙන, ශාසන ගුණයන්හි පිහිටුවා ගන්නට වාසනාව ඇති කොටසයි. කරුණා ගුණයට පාත්රවන කොටසයි. නිරෝගී කළ හැකි, බෙහෙත් හෙවත් දහම් ඖෂධ ප්රත්ය ලබාදී ශාසනය තුළ ජීවත් කරවිය හැකි කොටසයි. උපක්රම යොදා හෝ සම්යක් ප්රයෝගයෙන් හික්මන දහම් දෙසා හෝ හරි මගට ගත හැකි පිරිසයි.
තුන්වන කොටස අනාථ අබ්බගාත කොටසයි. මොවුන් මැරිලත් නෑ. ජීවත් වුනත් සුවයක් ද කර කටයුතු සඳහා සකසා ගන්න බැරි කොටසයි. හෙවත් දහම් වටහා ගන්න නුවණක් ද නැති කොටසයි. එහෙත් දෙව් මිනිස් වැනි ලෞකික ගුණ මාත්රයක් ලබන්න පුළුවන්. දහම් මගින් සසරින් ගොඩගන්න බැරි නමුත් සසර තරමක පිනක් ලබන්න නුවණ ඇති කොටසයි. ඒ අයට පින් පිණිස, ආර්ය උතුමන් පිඬුසිඟා යෑම් ආදිය කරනවා. මේ මුදිතා ගුණයට පාත්රවන කොටසයි.
හතරවැනි කොටස කුමන ගුණ මාත්රයක්වත් ලබාදෙන්න බැරි, මිත්යා සම්මතවල පතුලට කිඳා බැස ඇති නියත මිත්යා දෘෂ්ඨික කොටසයි, ප්රමාදම කොටසයි. ජීවත්ව සිටින නමුත් ආර්ය විනය අනුව මිය ගිය කොටසයි. මළ මිනීවලට කිසිවක් කර කියාගත නොහැකිවා සේ නියත මිත්යා දෘෂ්ඨිකයාට ආර්ය විනයේ මිත්ර දහමක් හෝ පූර්ව භාග ප්රතිපදාවක් හෝ ආර්ය ශාසනය ඇසුරෙන් ලබන ලෞකික සම්පතට හේතුවන පින් මාත්රයක් හෝ ලබන්න බෑ. ආර්ය උතුමන් මෙබඳු තැන්වලදී උපේක්ෂා වෙනවා. ඒ, දහම් මගින් ඔවුන්ට කළ හැකි කිසිම යහපතක් නැති නිසයි. මිත්යා දෘෂ්ඨික මනුෂ්ය-අමනුෂ්ය, සත්ව, තිරිසන් මෙන්ම බොහෝ සතර අපාගත වුවන් ආදීන් කෙරෙහි දේශනාවෙන් හෝ ආදර්ශයෙන් හෝ සත්ය ධර්මයක් දීමට නොහැකි නිසා ඒ තැන්වලදී උපේක්ෂා වෙනවා.
මේ විදිහට සියලූ ලෝක සත්වයෝම සසර ආදීනව දැන වටහා, නිවන් දැක සංසිඳීමට පත්වේවා යන පැතුම සියලූ ලෝ සතුන් කෙරෙහි තබනවා. ඒ මෛත්රී සහගත චේතනාවයි. ඒ සමග මෙත් සිතත් වෙනවා. මේ මෙත් පැතිරීම මතු කලෙක හෝ ඔවුන්ට යහපත පිණිස උපනිශ්රය වෙන්න පුළුවන්. මේ ආකාරයට මෙත් සිතින් බැලීමේ දී සත්ය වූ ක්රියා, වචන අනුගමනය කරමින් සුදුසු අය සමග සාකච්ඡා, හැසිරීම් ඇතිව ශාසන මිත්ර දහම මගින් පිට නොගොස් වාසය කළ යුතුයි. දහම් සත්යය වටහා ගත හැකි නැණවතුන් දුටු තැන දේශනා කිරීම්, හරි මගට නම්මවා ගෙන පිහිටුවීම් ආදිය කරමින් කරුණා දහම පැතිරවිය යුතුය.
කුසල මගක් වඩන්නට ශක්තියක් නැති වුනත් යම් සිව් පසයක් පැහැදීමෙන් පූජා කිරීමේ තරමට සතුටු සිත් ඇති අයට අනුකම්පා පිණිසත්, නියත මිත්යා දෘෂ්ඨික නොවුනත්, සැඩ ගති ඇති නිසා මුදු මොලොක් බවින් ඉවසීමෙන් ඒ ගති මැඩ පවත්වා ඔවුන්ටත් යහපතක් පිනක් කරගන්න මට්ටමට දුක් ඉවසා ගෙන කටයුතු කරදීම මුදිතාව (මුදු හිත – හිතේ මෘදු භාවය) මුල්කරගෙන ක්රියාත්මක කෙරෙනවා. ශාසනික උතුමන් කෙරෙහි කරන වතාවත් කවදා හෝ නිවන් මගට ඒමට පූර්වභාග ප්රතිපදා වැඞීමට හේතු වෙනවා. මේ ආකාරයෙන්වත් කිසිම පින් මාත්රයකටද බැස ගැනීමට බැරි පුද්ගලයන් කෙරෙහි කටයුත්තක් නැති නිසා එබඳු අයගෙන් කුමන ඝට්ටන ආවත් මධ්යස්ථ වෙනවා. කවදා හෝ සත්යය ඔවුන්ට ද වැටහේවායි ප්රාර්ථනා සිතින් නිහඬ වෙනවා. උපේක්ෂා වෙනවා.
කම්මා විපාකෝ වත්තන්තී – විපාකෝ කම්ම සම්භවෝ
තස්මා පුනබ්භවෝ හෝතී – ඒවං ලෝකෝ පවත්තතී
කර්මයෝ විපාකයෝ පහල කරති. විපාකයෝ කර්ම රැස්කරති.
එම නිසා නැවත පහළ කිරීම් වෙති. මේ ආකාරයෙන් ලෝකය පවතී
යයි සිහි කරනවා.
කම්මස්ස කථා මානව සත්ථා කම්ම යෝනි කම්ම බන්ධු කම්ම පටිසරණෝ යං කම්මං කරිස්සාමිති කල්යාණංවා පාපකංවා තස්ස දායාදෝ භවිස්සාමීතී
(කර්මය කරගෙන සිටින සත්ත්වයා ඒනිසාම යම්කිසි යහපත් හෝ අයහපත් වන්නා වූ කර්මයක් කරන්නේද ඒ කර්ම මුල්කොට, දායාද කොට, උපත කොට, නෑයා කොට, පිළිසරණ කොට එ්වාම දායාද කරගෙන පවතින බව) යනුවෙන් සිහි කරමින් කටයුතු කළ යුතුයි.
නිස්සාර පැවැත්ම මහා වටිනා දෙයක් ලෙස සිතමින් ඇලෙමින්, ගැටෙමින් විපාක ලබමින් සත්වයෝ ලෝක පැවැත්ම ගෙන යන හැටි සිහි කළ යුතුයි. මෙසේ මුලාව නිසා ඇලීමද, ගැටීමද වන ආකාරය දකිනවා. ලෝකයේ නිසරුව වැටහෙන විට අත්හරිනවා, නොඇලෙනවා, මිදෙනවා. මිදුනේ, ඇති තතු සත්යාකාරව විද්යානුකූලව දැකීමෙන් නිසා යළි කුමන හේතුවක් නිසාවත් ලෝකය අල්ලාගෙන කරන පැවැත්මට හේතු නැති බව වටහා ගන්නවා. අතීතයේත්, වර්තමා- නයේත්, අනාගත- යේත් යම් මිදීමක් වේ නම් මෙසේ සත්යය දැකලම මිසක් වෙනත් ක්රමයකට එය සිදුනොවන බව දැන ගන්නවා, භව කෙළවර වටහා ගන්නවා. අත් බව කෙළවර වේද, එයින් පහළ කිරීම් කෙළවර වන බවත්, දුක කෙළවර වන බවත් දකිමින් නිරෝධය ප්රත්යක්ෂ කෙරෙනවා. මේ බුද්ධ විහරණයයි (වාසය කිරීම), ආර්ය විහරණයයි, බ්රහ්ම විහරණයයි. අරිය විහාරය කියන්නෙත්, බ්රහ්ම විහාරය කියන්නෙත්, තථාගත විහාරය කියන්නෙත්, අනාපාන සති විහාරය කියන්නෙත් මෙයම බව බුද්ධ දේශණයයි.
බුදුන් වහන්සේ දේශනා කොට වදාළ, ආර්ය මෛත්රිය හා සම මෙත!
බුදුන් වහන්සේ දේශනා කොට වදාල ආර්ය වූ මෙත්තානුස්සතිය අද වන විට අර්ථ විපරීතයන්ට ලක්වී ඇත, එහිදී ගිහි කල තමාට ජාතව උපන් දරුවා තමා ලඟ දමා, මව ගිය වෙලාවේදීත් ඒ දෙස ඇස ඇරලවත් නොබැලීම ගැන බුදුන් වහන්සේ භික්ෂූන් වහන්සේ නමකට ප්රශංසා කරපු අවස්ථාවක් ගැනත් සඳහන් කළා. (බුද්දක නිකාය – 1, 138 පිටුව – සංග්රාමජිත් සූත්රය). ඒ වගේම චුන්ද සූකර නම් ඌරු වැද්දා මරණාසන්න මොහොතේදී ඔසුපත් නිරයේ ගති නිමිති පහළවෙලා කෑගහන මොහොතේදීත්, භික්ෂූන් වහන්සේලා ඔහු ගැන අනුකම්පාවෙන් එම ස්ථානයට වැඩම කර ඔහුට බණ පදයක් දේශණා නොකරන්නේ මන්දැයි බුදුන් වහන්සේගෙන් විමසා සිටි විට උන්වහන්සේ දේශනා කළේ,
චුන්ද සූකර ඌරන් මැරීමේ පාපය හේතුවෙන් ඔසුපත් නිරයට යාමට නියමිත බවත්, මම එතැනට ගිහින් බණ දේශණා කළොත් ඔහු මටත් ධර්මයටත් අපහාස කර ඒ පාපයෙන් ඔසුපත් නරකයටත් වඩා දැඩි වූ අටමහ නරකයට යාමට පාර කපා ගන්නා බවත්
ය. මේ නිසා චුන්ද සූකර කෙරේ ඇති අනුකම්පාවෙන්ම තමයි උන්වහන්සේ එදා එතැනට නොවැඩියේ කියන කාරණය මෙයින් පැහැදිලි වෙනවා. නමුත් මේ වගේ කාරණාවන් අද සමාජයේ සිද්ධ වුනොත් මිනිස්සු මොන තරම් වෙනස් විදියකට ද හිතන්නේ කියා කල්පනා කරල බලන්න. හැබැයි බුදුන් වහන්සේ එදා තුන්කල් නුවණින් යමක් දැක්ක නිසයි ඒ විදියට ප්රකාශ කළේත්, ක්රියා කළේත්.
ඒ වගේම එදා බුදු රජාණන් වහන්සේට මස් මාංශ, දානය ලෙස පූජා කරපු අවස්ථාත් උන්වහන්සේ ඒවා වලඳපු අවස්ථාත් පෙළ දහම් පොත්වල කොතෙකුත් සඳහන් වෙනවා. නමුත් එදා උන්වහන්සේ වැලඳුවේ වැටීගිය හෙවත් පාංශුකූල හෙවත් පවත්ත මාංශය මිස අද වගේ අසාධාරණ ලෙස සතුන් කපා කොටා මරා සකස් කරගත් මාංශය නොවන බවත් පැහැදිලිව තේරුම් ගත යුතුයි. මේ කාරණය නොදන්නා ඇතැම් උදවිය
චුන්ද කර්මකාරක පුත්රයා දී ඇත්තේ හතු වර්ගයක්! මෙත් සිත වඩමින් ලෝක සත්වයාට කරුණාවන්ත වූ බුදුන් වහන්සේ මස් මාංශ අනුභව කළයි කියන එක වෙන්න පුළුවන්ද? අපි නම් මලකුණු කනව තියා කට හරියෙවත් තියන්නෙ නෑ
කියා මේ ආදී වශයෙන් විවිධ මත ප්රකාශ කරනවා. මස් මාංශ ජරාව කියා පිලිකුල් කර අප්රිය ගතිය පෙන්වනවා. මතක් කළොත් මුහුණත් ඇද වෙනවා. නමුත් බුදුන් වහන්සේ මස් මාංශ ප්රනීත ආහාර කොටසට වැටෙන බවත් දේශනා කර සප්ත ප්රනීතවලට ඇතුලත් කරල තියෙනවා. හැබැයි ඒ කලින් කිව්වා වගේ පවත්ත මාංශය මිස අසාධාරණ ලෙස ගොඩනැගූ මසක් ගැන නෙවෙයි මේ කියන්නේ. අසාධාරණයෙන් ගොඩනැගූ පවත්ත නොවන මස් මාංශයෙන් දන්දීමට හෝ ඒවා වැලඳීමට බුදුන් වහන්සේ කිසිවිටකත් අනුදැන වදාලේ නෑ. මේ නිසා හිතුමතේ අදහස් ප්රකාශ කරන්න යෑම භයානක බවත් තේරුම් ගන්න.
මව තමාගේ එකම පුතා දිවිමෙන් රැුක ගනිමින් මෙත් වඩන්නා සේ සියලූ සත්වයාට මෙත් වැඩිය යුතු බවට කළ දේශනාව අර්ථ වැටහේ නම් තේරුම් ගන්න පුළුවන්. ඊට පෙර බුදුන් වහන්සේගේ මෙත් සිත කෙබඳුදැයි පැහැදිලි කරගනිමු.
සං:නි(1), 226 පිටුව – මාර ධීතු සූත්රය -
මම ප්රිය ස්වරූප ඇති මධුර ස්වරූප ඇති ක්ලේශ සේනාව දිනා හුදකලාව ධ්යාන කරමින් අභිමථාර්ථයාගේ පැමිණීම වූද හෘද ශාන්තිය වූද රහත්ඵල සුවය අවබෝධ කළෙමි. එබැවින් මහජනයා සමග මිත්රත්වය නොකරමි. කිසිවකු හා මාගේ මිත්රත්වයක් ද නොසැපයේ. මහාවීර වූ තථාගතවරයෝ සද්ධර්මයෙන් සත්වයන් එතර කරත්. නුවණැතියන් ධර්මයෙන් එතර කරන කල්හි කවර ඊර්ෂ්යාවක්ද?
මේ තමයි තණ්හා මාරදුවගේ ප්රශ්ණයට බුදුන් වහන්සේ දුන් පිළිතුර.
සං:නි.(1) 369 පිටුව – සක්ක සූත්රය – සක්ක යක්ෂයා – අනුන්ට අනුශාසනා කෙරෙයි යන යමක් වේද, සියලූ තැන්හි ප්රහීනවූ කෙලෙස් ගැට ඇති වෙසෙසින් මිදුනාවූ තොපට එය නොමැනවි.
බුදුන් වහන්සේ : එම්භා සක්ක, යම්කිසි කාරණයකින් සංවාස හෙවත් මිත්ර ධර්මය හටගනීද සුප්රාඥතෙමේ එයට සිතින් අනුකම්පා කරන්ට නොනිසියි. එහෙත් පහන් සිතින් අනුන්ට අනුශාසනා කරයි යන යමක් වේද එයින් බැඳීමක් නොවේ. එයම අනුකම්පාවයි. එයම කරුණාවයි.
මේ පෙන්වූ පෙල දහම අනුව බුද්ධ ශ්රී මුඛ දේශනාව ලෙස පෙන්වා ඇති ශාසනයේ අනුකම්පාවද කරුණාවද තේරුම්ගත යුතුයි.
“නිරෝගී වෙත්වා” කියා හිතන පතන විට කය නිරෝගී බවට මොහොතක් හෝ ප්රතිඥා කිරීම මෝඩ වැඩක් බවත් කළ යුත්ත නම් සිත නිරෝගී කිරීම බවත්, එ් සඳහා පංචස්කන්ධය පිළිබඳව තතු දැන ඇල්ම අත්හල යුතු බවත්, එවිට දුක් දොම්නස් උපායාස ආදී සියල්ල අත්හැරෙන බවත්, සං:නි (3) 3 පිටුවේ එන නකුලපිතු සූත්රයේ විස්තර කර තියෙනවා. මේ අනුව නිවන් දැකීමෙන් ලැබෙන හිත, පිරිසිදු බව, නිරෝගීකම, නිදුක් බව ලෙස බුද්ධ ශාසනයේ පෙන්වා ඇති අයුරු තේරුම් ගත යුතුයි.
දැන් මේ කරුණු අනුව ඒ ඒ තැන ඇලීම් බැඳීම් ඇතිකර ගනිමින් මිනිසුන් අතර පවතින මිත්රබව බුද්ධ දේශිත මිත්රබව නොවන බවත්, නිදුක් වීමට පැතීම මිනිසුන් විසින් දුක යැයි සම්මත කරගත් දුක නැතිව සැප සේ වාසය කරන්නට හිතීමට රුකුල් දෙන අදහසක් නොව සංසාර දුක නැතිවී නිවන් ලැබීමෙන් ලැබෙන නිදුක් බව ලෝකයාට ලැබෙන ලෙස පැතීම බවත්, නිරෝගී වෙත්වා කියන්නේ කොත්තමල්ලි ටිකක්වත් නොබී නිරෝගීව ඉන්න ලැබේවා කියන අදහස නොව, මේ මුළු සංසාරයම රෝගයක් සේ සලකා එ් භව රෝගය සංසිඳුවන නිවන නිරෝගය සේ සලකා එ් පැතුම සැමට ලැබේවා කියා සිතීම බවත් මනා සේ පැහැදිලි වෙනවා.
පෙළ දහමින් තවත් කරුණු දැනගැනීමට අවශ්ය නම් ඛු.නි. පටි:මග:ප්රකරණ 227 පිටුවේ විදර්ශනා කතා නම් කොටස බලන්න. එහි අදහස මෙසේය.
සංස්කාරයෝ දුක් සේ සිතා නිවන නිදුක් සේ සිතා, සියලූ සත්වයන් කෙරෙහි සංසාර දුකින් මිදී නිර්වාණ නිදුක ලැබෙන්නට පැතීම නියම ක්රමයයි. තමාට සංස්කාර, දුක් සේ වැටහේ නම් එය අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලබාදෙන බවත්, නිවන නිදුක් සේ වැටහේනම් එය සම්යක්ත්ව නියාමයට පමුණුවන බවත් පැහැදිලිව සඳහන් වෙනවා. නිරෝගය පැතීම නම්, සංසාරය රෝගයක් ලෙසද නිවන නිරෝගයක් ලෙසද අදහස් ගෙන පැතීමයි. සියලූ සත්වයනට සංසාර රෝගයෙන් මිදී නිවන නැමති නිරෝගය වේවායි ආසිරි පැතීමෙන් තමාට සංසාරය රෝගයක් සේ ආදීනව වැටහෙනවා, අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලැබෙනවා, නිවන නිරෝගය සේ ආනිසංස වැටහෙනවා, සම්යක්ත්ව නියාමයට පත්වීමට හේතු වෙනවා.
සුවපත් බව පැතීම නම්, සංසාරය විපත් සේ දැක නිවන සුවපත් සේ තේරුම් ගෙන පැතීමයි. සුවපත් වෙත්වා කියා ලෝකයාට ආසිරි පතන විට සංසාර විපතින් මිදී නිවන් සුවයෙන් සුවපත් වේවා යන අදහස ඇතිකරගත යුතුයි. සංසාරය විපත් ලෙස දකින විට අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලැබෙන බවත්, නිවන සුවපත් සේ දකින විට සම්යක්ත්ව නියාමයට පත්වන බවත්, බුදුන් වහන්සේ දේශනාකර තියෙනවා.
මෙසේ විදර්ශනා කතාවන්හි, පංචස්කන්ධයේ ආදීනව හතලිස් අයුරකින් පෙන්වා ආදීනව දැකීම නිසා අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලැබෙන බවත්, ඒවායින් මිදීමේ ආනිසංස ලෙස නිවන සිහිකිරීම සම්යක්ත්ව නියාමයට හෙවත් මාර්ගඵලයන්ට පමුණුවන බවත්, පෙන්වා තියෙනවා. මෙසේ ආර්ය සාසනයේ මෙත් වැඞීම වටහා ගෙන කටයුතු කළොත් අද පවතින දෘෂ්ඨිය නිසා ලබන්නට බැරිව වැසී ඇති නිවන් මග විවෘත වී උතුම් නිවන් සාක්ෂාත් කිරීමට හැකිවනු ඇත.
මාතා යථා නියං පුත්තං ආයුසා ඒක පුත්ත මනු රක්ඛේ
යන්නෙහි නියම සාසනික අර්ථය කුමක්ද කියා දැන් නුවණින් සිතා බලන්න. එය හොඳින් වටහා ගැනීම සඳහා පහත විස්තරයද අධ්යයනය කරන්න.
අංගුලිමාල මහ රහතන්වහන්සේ එක් අවස්ථාවක පිණ්ඩපාත වඩින වෙලාවක දරුවෙක් බිහි කිරීමට අමාරු වූ එක් ගැබිනි කාන්තාවක් වේදනාවෙන් කෑගසන අයුරු අසා බුදුන් වහන්සේ ළඟට ගොස් ඒ ගැබිනියගේ අඳෝනාව සංවේග දනවන සුළුබව කියා සිටියා. එවිට බුදුන්වහන්සේ, ඔබ ගොස් මෙසේ සෙත් කරන්නැයි පිරිතක් දේශනා කළා.
උපන් දා පටන් මම සත්ව හිංසාවක් නොකළෙමි. ප්රාණඝාතයක් නොකළෙමි. ඒ සත්ය බලයෙන් ගැබට සෙත් වේවා, දරුවාට සෙත් වේවා
යන්න ඒ පිරිතයි. එවිට අංගුලිමාල තෙරුවන් වහන්සේ පුදුමයට පත්ව
ස්වාමිණී මිනිසුන් 999 ක් මරා මවද මරන්නට තැත් කළ මා කෙසේ නම් එසේ කියා සෙත් කරන්නදැයි
ඇසුවා. එවිට බුදුන් වහන්සේ, ඒ ඔබේ ගිහිකළ කතාවක් බවත්, දැන් ඔබ ඉපිද ඇත්තේ ආර්ය ජාතියෙහි ආර්ය විනයෙහි බවත්, එතැන් සිට ඔබ එබඳු සත්ව හිංසාවක් හෝ ප්රාණඝාතයක් හෝ නොකළ බවත් දේශනා කළා.
භික්ෂු, භික්ෂුණි, උපාසක, උපාසිකා යන සිව් පිරිස ආර්ය ජාතියෙහි ආර්ය විනයෙහි උපන් පිරිසකි. මේ මෙත් කර්මස්ථානය ආර්ය ජාතියෙහි ආර්ය විනයෙහි උපන් සිව් පිරිසට ලැබුණු ධර්ම දායාදයකි. මේ සිව් පිරිසට මවත්, පියාත්, සාස්තෘවරයාත්, රජ්ජුරුවොත් බුදුරජාණන් වහන්සේමය. අමා මෑණියන් වහන්සේ, බුදු පියාණන් වහන්සේ, සාස්තෘන් වහන්සේ, බුදුරජාණන් වහන්සේ යනුවෙන් බොදුනුවන් උන්වහන්සේට ආමන්ත්රණය කරන්නේ ඒ නිසයි. මෙය නීතාර්ථ, නෙයියාර්ථ යන සූත්ර දේශනා ක්රමය අනුව තෝරාගත යුතුයි. (නීතාර්ථ යනු එළිපිටට පේන්න තිබෙන අදහසයි. නෙයියාර්ථ යනු සැඟවුණු අදහසයි. උදා: “ගමන අවසන් කරන කල් නවතින්න එපා.” කියා කිව්වොත් එහි නීතාර්ථය නම් යම් ලෝක සම්මත ස්ථානයක සිට තවත් ස්ථානයකට යන අතරතුර නොනැවතී යන්න කියන එකයි. නමුත් මෙහි නෙයියාර්ථය නම් සංසාර ගමන අවසන් කරන කල් නවතින්න එපා කියන එකයි.)
රහත්ඵලය ලැබූ උතුමන්ට, බුදුරජාණන් වහන්සේ ආමන්ත්රණය කරන්නේ “මාගේ පුත්රයා” යන ප්රිය වදනින් ය. සම්මත සංඝත්වයේදී පූර්ණ වූ නොකඩ වූ රහතන් වහන්සේට අනුකූල පිළිවෙත් ඇති උතුමන්ද පුත්ර නාමය ලබන්නට සුදුස්සෝය. ශෛක්ෂ ගුණ ඇති අය (සෝවාන්, සකෘදාගාමී, අනාගාමී) දරුවන් නමින් හඳුන්වනවා. ඒ බොදුනු දරුවෝයි. බුදුන් වහන්සේ යමෙකුගේ මාර්ග පිළිවෙත කෙරෙහි සෑහීමකට තෘප්තියකට පත්වන්නේ රහත්ඵලය අවබෝධ කළ විටයි. එතෙක් අවවාද අනුශාසනා කරනවා, වරද දුටුතැන පෙන්වා දෙනවා. දහම් කිරි දෙමින් පෝෂණය කරනවා. බුදු මෑණියන්ගේ එකම පුතා සංඝ නම් වෙනවා. සංඝත්වයේ දී භේද නෑ. ඒකීයයි. ගංගා හතරක ජලය මුහුදට එක් වූ විට එහි ආකාරයන් හැර දමා එකම මුහුදු ජලය වන්නා සේ රහත් ඵලය ලබා සංඝත්වය පූර්ණ කළ විට “පුත්රයෝ” කියා කියන්න බෑ. ඒකීය වූ නිසා “මාගේ පුත්රයා” නමින් හඳුන්වනවා. අමා මෑණියන් වහන්සේ තම දිවි මෙන් මේ එකම පුතා හෙවත් සංඝත්වය කරා පිහිටුවීමට යම් ක්රියා මාර්ගයක් අනුගමනය කරන්නේද, ඒ පුත්රභාවය සැනසුමයි දැන ඒ සඳහා ලෝ සතුන් පෝෂණය කරන්නේද, ඒ ආකාරයෙන් යමෙක් උත්සාහ කරත්නම් ඒ බ්රහ්ම විහරනයයි. තව ලෙසකින් කියනවානම් තථාගත විහරනයයි. තවත් ලෙසකින් කියනවානම් අරිය විහරනයයි. හෙවත් ආනාපානා සති විහරනයයි. මේ විහරනය යමෙක් අනුගමනය කරත්නම් තමාද නිවන් දකී, ලෝකයාටද නිවනට හේතු වේ. (අං:නි:5, 61 පිටුව, සීහ සේනාධිපති සූත්රය – සීහය, මම වනාහි චාතූර් මාර්ග ඵල සංඛ්යාත උත්තම ආශ්වාසයෙන් ආශ්වාශක වූයේ, එම ආශ්වාසය පිණිස දහම් දෙසමි. එයින් සව්වනුදු හික්මවමි.)
මීලඟට සම මෙත කියන්නේ මොකක්ද කියා විමසා බැලිය යුතුයි. බුදුරජාණන් වහන්සේ දුප්පත්, පොහොසත්, ලොකු, කුඩා, නුවණ ඇති, නුවණ නැති, මිනිස්, තිරිසන් … ආදී ලෙස භේදයක් නැතිව කාටත් සමානව මෙත් පතුරුවතියි යනු අද ඇති මතයකි. මෙය සත්ය ද නැතිනම් දෘෂ්ඨියක් ද? පෙළ දහමේ එන දේශනාවලින් මෙය වටහාගන්න පුළුවන්.
සං:නි:(4), 571 පිටුව, ඛෙත්තූපම සූත්රය මෙම සූත්රයේ කෙටි අදහස මෙසේය.
එක් අවස්ථාවක භාග්යවතුන් වහන්සේ නාලන්දාව සමීපයෙහි පාවාරික අඹ වනයෙහි වැඩ වසන කලක නිඝන්ඨනාථපුත්තගේ සව්වෙකු වන අසිබන්දකපුත්තගාමිණී තෙමේ භාග්යවතුන් වහන්සේට වැඳ එකත්පසව හිඳ මෙසේ ඇසීය.
භාග්යවතුන් වහන්සේ සියලූ සතුන් කෙරෙහි හිතානුකම්පාව ඇතිව වාසය කරන්නේ නොවේද?
ගාමිණිය එසේ යැයි උන්වහන්සේ පිළිතුරු දුනි. එවිට අසිබන්දකපුත්තගාමිණී අසනවා
එසේනම් භාග්යවතුන් වහන්සේ කුමක් හෙයින් ඇතමුන්ට සකසා දහම් දෙසන සේක් ද? ඇතමුන්ට සකසා දහම් නොදෙසන සේක් ද
කියා. එවිට බුදුන්වහන්සේ
එසේ වීනම් තොප පුළුවුස්නෙමි, තොපට වැටහේනම් එසේ විසඳන්න.
යනුවෙන් පහත ආකාරයට දේශනා කළා.
ගොවියෙකුට කුඹුරු තුනක් ඇතැයි සිතන්න. ඉන් එක් කුඹුරක් ඉතා සරුවට වැඬේ. වල්පැළද හට නොගනී. වපුරන බීජ සරු සාර අස්වැන්නක් ලබා දේ. දෙවැනි කුඹුරද සරුවට වැඬේ. නමුත් වල්පැළ සඳහා සාත්තු නොකලොත් වල්පැල වැඬේ. අස්වැන්න බාලවේ. තුන්වෙනි කුඹුර නිසරුය. සාත්තු කරමින් මහන්සි වුවහොත් සුළු අස්වැන්නක් ලැබේ.
මානවකය, ඉඳින් දක්ෂ ගොවියා පළමුව වැඩ කරන්නේ කුමන කුඹුරද? ස්වාමීනී පළමුව සඳහන් කළ වල්පැල නොවැඩෙන සරුසාර අස්වැන්නක් ලබා දෙන කුඹුරයි යනුවෙන් ඔහු උත්තර දුන්නා. මානවකය, ඉන්පසු දෙවනුව වගා කරන්නේ කුමන කුඹුරද? ස්වාමීනී, වල්පැල මර්ධනය කොට අස්වැන්න ගත හැකි දෙවන කුඹුරයි යන්න පිළිතුර වුනා. මානවකය, තවත් කාලවේලා ඇත්නම් වැඩ කරන්නේ කීවෙනි කුඹුරද? ස්වාමීනී, නිසරු වූ එහෙත් බොහෝ මහන්සි වී සාත්තු කර සුළු අස්වැන්නක් ගත හැකි තුන්වන කුඹුරයි.
මානවකය, දක්ෂ ගොවියා එසේ කරන්නේ කුඹුරු සමග අමනාපයකටද? නැත ස්වාමීනී, එබඳු අමනාපයක් කුඹුරු සමඟ ගොවියාට නැත. මානවකය, ගොවියා මේ කුඹුරු තුනම සමානව වැපුරුවොත් සාත්තු කළොත් එය සමද විසමද? ස්වාමිනී විසමයි. දක්ෂ ගොවියා විසම වැඩ නොකරයි.
මානවකය, මමද, ඒ ගොවියා මෙනි. මා හටද කුඹුරු තුනක් ඇත. මාගේ සරුසාරවූ වල්පැල නොවැඩෙන උසස් අස්වැන්න ලැබෙන කුඹුර නම් මේ භික්ෂු භික්ෂුණී දෙපිරිසයි. මාගේ දෙවැනි කුඹුර නම් උපාසක උපාසිකාවෝ යි. දුසිරිත්වලට ප්රතිකර්ම කරමින් දහම් බීජ වපුරා පෝෂණය කළ විට මගඵල අස්වැන්න ලබයි. මාගේ තුන්වැනි කුඹුර නම් අන්ය වූ පරිබ්රාජක පිරිස්ය. දුසිරිත් වැලැක්වීමට ලැබුණු විටක උපදෙස් දෙමින් දහම් බීජ වපුරා පෝෂණය කරමි. එයින් ඉතා සුළු අස්වැන්නක් ලැබේ.
මේ තුන් පිරිස් සමඟ මාගේ අමනාපයක් ද නැත. ඉදින් මම මේ තුන් පිරිසට සමව දේශණා කළොත්, දහම් පෝෂණය කළොත්, ඒ මග සමද විසමද? ස්වාමීනී එසේ සමව දේශණා කළොත්, දහම් පෝෂණය කළොත් විසම වේමය. සම නොවේ.
එහිදී උන්වහන්සේ තවත් උපමාවක් පෙන්නුවා.
ගාමිණී, යම් සේ පුරුෂයෙකුට දිය බඳුන් තුනක් වේ යැයි සිතන්න. එක් දිය බඳුනක් සිදුරු රහිතය, දිය නොවැගිරෙන්නේය, නොසිඳෙන්නේය. තවත් බඳුනක් සිදුරු රහිතය, දිය වෑස්සෙන්නේය. අනෙක් බඳුන සිදුරු සහිතය, දිය වෑස්සෙන්නේය, සිඳෙන්නේය. ඉතින් ඒ පුරුෂ තෙමේ දිය බහාලනු කැමැත්තේ, දිය බහාලන්නේ නම්, පළමුව බහාලන්නේ කුමන බඳුනේද? ස්වාමීනී, පළමුවෙනි බඳුනේය. තවත් අවශ්යනම් කුමන බඳුනේද? ස්වාමීනී, දෙවන බඳුනේය. තවත් දිය ඉතිරි නම් කුමන බඳුනේද? ස්වාමීනී, තුන්වන බඳුනේ හැකි පැත්තකය, යටත් පිරිසෙයින් යමක් සෝදා ගන්නවත් හැකි වෙතැයි කියාය. ගාමිණිය, ඒ මිනිසා බඳුන් සමග අමනාපද? නැත ස්වාමීනී. ගාමිණිය, සියල්ලටම සමානව දිය දැම්මොත් සමද විසමද? විසමයි ස්වාමීනී.
මෙසේ බුදුපියාණන් වහන්සේ ඔහු දැනුවත් කළ පසු
ස්වාමීණී, අද පටන් මා තෙරුවන් සරණ ගිය උපාසකයකු සේ දරාගන්නා සේක්වැයි
චුන්ද සූකර ඌරන් මැරීමේ පාපය හේතුවෙන් ඔසුපත් නිරයට යාමට නියමිත බවත්, මම එතැනට ගිහින් බණ දේශණා කළොත් ඔහු මටත් ධර්මයටත් අපහාස කර ඒ පාපයෙන් ඔසුපත් නරකයටත් වඩා දැඩි වූ අටමහ නරකයට යාමට පාර කපා ගන්නා බවත්
ය. මේ නිසා චුන්ද සූකර කෙරේ ඇති අනුකම්පාවෙන්ම තමයි උන්වහන්සේ එදා එතැනට නොවැඩියේ කියන කාරණය මෙයින් පැහැදිලි වෙනවා. නමුත් මේ වගේ කාරණාවන් අද සමාජයේ සිද්ධ වුනොත් මිනිස්සු මොන තරම් වෙනස් විදියකට ද හිතන්නේ කියා කල්පනා කරල බලන්න. හැබැයි බුදුන් වහන්සේ එදා තුන්කල් නුවණින් යමක් දැක්ක නිසයි ඒ විදියට ප්රකාශ කළේත්, ක්රියා කළේත්.
ඒ වගේම එදා බුදු රජාණන් වහන්සේට මස් මාංශ, දානය ලෙස පූජා කරපු අවස්ථාත් උන්වහන්සේ ඒවා වලඳපු අවස්ථාත් පෙළ දහම් පොත්වල කොතෙකුත් සඳහන් වෙනවා. නමුත් එදා උන්වහන්සේ වැලඳුවේ වැටීගිය හෙවත් පාංශුකූල හෙවත් පවත්ත මාංශය මිස අද වගේ අසාධාරණ ලෙස සතුන් කපා කොටා මරා සකස් කරගත් මාංශය නොවන බවත් පැහැදිලිව තේරුම් ගත යුතුයි. මේ කාරණය නොදන්නා ඇතැම් උදවිය
චුන්ද කර්මකාරක පුත්රයා දී ඇත්තේ හතු වර්ගයක්! මෙත් සිත වඩමින් ලෝක සත්වයාට කරුණාවන්ත වූ බුදුන් වහන්සේ මස් මාංශ අනුභව කළයි කියන එක වෙන්න පුළුවන්ද? අපි නම් මලකුණු කනව තියා කට හරියෙවත් තියන්නෙ නෑ
කියා මේ ආදී වශයෙන් විවිධ මත ප්රකාශ කරනවා. මස් මාංශ ජරාව කියා පිලිකුල් කර අප්රිය ගතිය පෙන්වනවා. මතක් කළොත් මුහුණත් ඇද වෙනවා. නමුත් බුදුන් වහන්සේ මස් මාංශ ප්රනීත ආහාර කොටසට වැටෙන බවත් දේශනා කර සප්ත ප්රනීතවලට ඇතුලත් කරල තියෙනවා. හැබැයි ඒ කලින් කිව්වා වගේ පවත්ත මාංශය මිස අසාධාරණ ලෙස ගොඩනැගූ මසක් ගැන නෙවෙයි මේ කියන්නේ. අසාධාරණයෙන් ගොඩනැගූ පවත්ත නොවන මස් මාංශයෙන් දන්දීමට හෝ ඒවා වැලඳීමට බුදුන් වහන්සේ කිසිවිටකත් අනුදැන වදාලේ නෑ. මේ නිසා හිතුමතේ අදහස් ප්රකාශ කරන්න යෑම භයානක බවත් තේරුම් ගන්න.
මව තමාගේ එකම පුතා දිවිමෙන් රැුක ගනිමින් මෙත් වඩන්නා සේ සියලූ සත්වයාට මෙත් වැඩිය යුතු බවට කළ දේශනාව අර්ථ වැටහේ නම් තේරුම් ගන්න පුළුවන්. ඊට පෙර බුදුන් වහන්සේගේ මෙත් සිත කෙබඳුදැයි පැහැදිලි කරගනිමු.
සං:නි(1), 226 පිටුව – මාර ධීතු සූත්රය -
මම ප්රිය ස්වරූප ඇති මධුර ස්වරූප ඇති ක්ලේශ සේනාව දිනා හුදකලාව ධ්යාන කරමින් අභිමථාර්ථයාගේ පැමිණීම වූද හෘද ශාන්තිය වූද රහත්ඵල සුවය අවබෝධ කළෙමි. එබැවින් මහජනයා සමග මිත්රත්වය නොකරමි. කිසිවකු හා මාගේ මිත්රත්වයක් ද නොසැපයේ. මහාවීර වූ තථාගතවරයෝ සද්ධර්මයෙන් සත්වයන් එතර කරත්. නුවණැතියන් ධර්මයෙන් එතර කරන කල්හි කවර ඊර්ෂ්යාවක්ද?
මේ තමයි තණ්හා මාරදුවගේ ප්රශ්ණයට බුදුන් වහන්සේ දුන් පිළිතුර.
සං:නි.(1) 369 පිටුව – සක්ක සූත්රය – සක්ක යක්ෂයා – අනුන්ට අනුශාසනා කෙරෙයි යන යමක් වේද, සියලූ තැන්හි ප්රහීනවූ කෙලෙස් ගැට ඇති වෙසෙසින් මිදුනාවූ තොපට එය නොමැනවි.
බුදුන් වහන්සේ : එම්භා සක්ක, යම්කිසි කාරණයකින් සංවාස හෙවත් මිත්ර ධර්මය හටගනීද සුප්රාඥතෙමේ එයට සිතින් අනුකම්පා කරන්ට නොනිසියි. එහෙත් පහන් සිතින් අනුන්ට අනුශාසනා කරයි යන යමක් වේද එයින් බැඳීමක් නොවේ. එයම අනුකම්පාවයි. එයම කරුණාවයි.
මේ පෙන්වූ පෙල දහම අනුව බුද්ධ ශ්රී මුඛ දේශනාව ලෙස පෙන්වා ඇති ශාසනයේ අනුකම්පාවද කරුණාවද තේරුම්ගත යුතුයි.
“නිරෝගී වෙත්වා” කියා හිතන පතන විට කය නිරෝගී බවට මොහොතක් හෝ ප්රතිඥා කිරීම මෝඩ වැඩක් බවත් කළ යුත්ත නම් සිත නිරෝගී කිරීම බවත්, එ් සඳහා පංචස්කන්ධය පිළිබඳව තතු දැන ඇල්ම අත්හල යුතු බවත්, එවිට දුක් දොම්නස් උපායාස ආදී සියල්ල අත්හැරෙන බවත්, සං:නි (3) 3 පිටුවේ එන නකුලපිතු සූත්රයේ විස්තර කර තියෙනවා. මේ අනුව නිවන් දැකීමෙන් ලැබෙන හිත, පිරිසිදු බව, නිරෝගීකම, නිදුක් බව ලෙස බුද්ධ ශාසනයේ පෙන්වා ඇති අයුරු තේරුම් ගත යුතුයි.
දැන් මේ කරුණු අනුව ඒ ඒ තැන ඇලීම් බැඳීම් ඇතිකර ගනිමින් මිනිසුන් අතර පවතින මිත්රබව බුද්ධ දේශිත මිත්රබව නොවන බවත්, නිදුක් වීමට පැතීම මිනිසුන් විසින් දුක යැයි සම්මත කරගත් දුක නැතිව සැප සේ වාසය කරන්නට හිතීමට රුකුල් දෙන අදහසක් නොව සංසාර දුක නැතිවී නිවන් ලැබීමෙන් ලැබෙන නිදුක් බව ලෝකයාට ලැබෙන ලෙස පැතීම බවත්, නිරෝගී වෙත්වා කියන්නේ කොත්තමල්ලි ටිකක්වත් නොබී නිරෝගීව ඉන්න ලැබේවා කියන අදහස නොව, මේ මුළු සංසාරයම රෝගයක් සේ සලකා එ් භව රෝගය සංසිඳුවන නිවන නිරෝගය සේ සලකා එ් පැතුම සැමට ලැබේවා කියා සිතීම බවත් මනා සේ පැහැදිලි වෙනවා.
පෙළ දහමින් තවත් කරුණු දැනගැනීමට අවශ්ය නම් ඛු.නි. පටි:මග:ප්රකරණ 227 පිටුවේ විදර්ශනා කතා නම් කොටස බලන්න. එහි අදහස මෙසේය.
සංස්කාරයෝ දුක් සේ සිතා නිවන නිදුක් සේ සිතා, සියලූ සත්වයන් කෙරෙහි සංසාර දුකින් මිදී නිර්වාණ නිදුක ලැබෙන්නට පැතීම නියම ක්රමයයි. තමාට සංස්කාර, දුක් සේ වැටහේ නම් එය අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලබාදෙන බවත්, නිවන නිදුක් සේ වැටහේනම් එය සම්යක්ත්ව නියාමයට පමුණුවන බවත් පැහැදිලිව සඳහන් වෙනවා. නිරෝගය පැතීම නම්, සංසාරය රෝගයක් ලෙසද නිවන නිරෝගයක් ලෙසද අදහස් ගෙන පැතීමයි. සියලූ සත්වයනට සංසාර රෝගයෙන් මිදී නිවන නැමති නිරෝගය වේවායි ආසිරි පැතීමෙන් තමාට සංසාරය රෝගයක් සේ ආදීනව වැටහෙනවා, අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලැබෙනවා, නිවන නිරෝගය සේ ආනිසංස වැටහෙනවා, සම්යක්ත්ව නියාමයට පත්වීමට හේතු වෙනවා.
සුවපත් බව පැතීම නම්, සංසාරය විපත් සේ දැක නිවන සුවපත් සේ තේරුම් ගෙන පැතීමයි. සුවපත් වෙත්වා කියා ලෝකයාට ආසිරි පතන විට සංසාර විපතින් මිදී නිවන් සුවයෙන් සුවපත් වේවා යන අදහස ඇතිකරගත යුතුයි. සංසාරය විපත් ලෙස දකින විට අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලැබෙන බවත්, නිවන සුවපත් සේ දකින විට සම්යක්ත්ව නියාමයට පත්වන බවත්, බුදුන් වහන්සේ දේශනාකර තියෙනවා.
මෙසේ විදර්ශනා කතාවන්හි, පංචස්කන්ධයේ ආදීනව හතලිස් අයුරකින් පෙන්වා ආදීනව දැකීම නිසා අනුලෝම ක්ෂාන්තිය ලැබෙන බවත්, ඒවායින් මිදීමේ ආනිසංස ලෙස නිවන සිහිකිරීම සම්යක්ත්ව නියාමයට හෙවත් මාර්ගඵලයන්ට පමුණුවන බවත්, පෙන්වා තියෙනවා. මෙසේ ආර්ය සාසනයේ මෙත් වැඞීම වටහා ගෙන කටයුතු කළොත් අද පවතින දෘෂ්ඨිය නිසා ලබන්නට බැරිව වැසී ඇති නිවන් මග විවෘත වී උතුම් නිවන් සාක්ෂාත් කිරීමට හැකිවනු ඇත.
මාතා යථා නියං පුත්තං ආයුසා ඒක පුත්ත මනු රක්ඛේ
යන්නෙහි නියම සාසනික අර්ථය කුමක්ද කියා දැන් නුවණින් සිතා බලන්න. එය හොඳින් වටහා ගැනීම සඳහා පහත විස්තරයද අධ්යයනය කරන්න.
අංගුලිමාල මහ රහතන්වහන්සේ එක් අවස්ථාවක පිණ්ඩපාත වඩින වෙලාවක දරුවෙක් බිහි කිරීමට අමාරු වූ එක් ගැබිනි කාන්තාවක් වේදනාවෙන් කෑගසන අයුරු අසා බුදුන් වහන්සේ ළඟට ගොස් ඒ ගැබිනියගේ අඳෝනාව සංවේග දනවන සුළුබව කියා සිටියා. එවිට බුදුන්වහන්සේ, ඔබ ගොස් මෙසේ සෙත් කරන්නැයි පිරිතක් දේශනා කළා.
උපන් දා පටන් මම සත්ව හිංසාවක් නොකළෙමි. ප්රාණඝාතයක් නොකළෙමි. ඒ සත්ය බලයෙන් ගැබට සෙත් වේවා, දරුවාට සෙත් වේවා
යන්න ඒ පිරිතයි. එවිට අංගුලිමාල තෙරුවන් වහන්සේ පුදුමයට පත්ව
ස්වාමිණී මිනිසුන් 999 ක් මරා මවද මරන්නට තැත් කළ මා කෙසේ නම් එසේ කියා සෙත් කරන්නදැයි
ඇසුවා. එවිට බුදුන් වහන්සේ, ඒ ඔබේ ගිහිකළ කතාවක් බවත්, දැන් ඔබ ඉපිද ඇත්තේ ආර්ය ජාතියෙහි ආර්ය විනයෙහි බවත්, එතැන් සිට ඔබ එබඳු සත්ව හිංසාවක් හෝ ප්රාණඝාතයක් හෝ නොකළ බවත් දේශනා කළා.
භික්ෂු, භික්ෂුණි, උපාසක, උපාසිකා යන සිව් පිරිස ආර්ය ජාතියෙහි ආර්ය විනයෙහි උපන් පිරිසකි. මේ මෙත් කර්මස්ථානය ආර්ය ජාතියෙහි ආර්ය විනයෙහි උපන් සිව් පිරිසට ලැබුණු ධර්ම දායාදයකි. මේ සිව් පිරිසට මවත්, පියාත්, සාස්තෘවරයාත්, රජ්ජුරුවොත් බුදුරජාණන් වහන්සේමය. අමා මෑණියන් වහන්සේ, බුදු පියාණන් වහන්සේ, සාස්තෘන් වහන්සේ, බුදුරජාණන් වහන්සේ යනුවෙන් බොදුනුවන් උන්වහන්සේට ආමන්ත්රණය කරන්නේ ඒ නිසයි. මෙය නීතාර්ථ, නෙයියාර්ථ යන සූත්ර දේශනා ක්රමය අනුව තෝරාගත යුතුයි. (නීතාර්ථ යනු එළිපිටට පේන්න තිබෙන අදහසයි. නෙයියාර්ථ යනු සැඟවුණු අදහසයි. උදා: “ගමන අවසන් කරන කල් නවතින්න එපා.” කියා කිව්වොත් එහි නීතාර්ථය නම් යම් ලෝක සම්මත ස්ථානයක සිට තවත් ස්ථානයකට යන අතරතුර නොනැවතී යන්න කියන එකයි. නමුත් මෙහි නෙයියාර්ථය නම් සංසාර ගමන අවසන් කරන කල් නවතින්න එපා කියන එකයි.)
රහත්ඵලය ලැබූ උතුමන්ට, බුදුරජාණන් වහන්සේ ආමන්ත්රණය කරන්නේ “මාගේ පුත්රයා” යන ප්රිය වදනින් ය. සම්මත සංඝත්වයේදී පූර්ණ වූ නොකඩ වූ රහතන් වහන්සේට අනුකූල පිළිවෙත් ඇති උතුමන්ද පුත්ර නාමය ලබන්නට සුදුස්සෝය. ශෛක්ෂ ගුණ ඇති අය (සෝවාන්, සකෘදාගාමී, අනාගාමී) දරුවන් නමින් හඳුන්වනවා. ඒ බොදුනු දරුවෝයි. බුදුන් වහන්සේ යමෙකුගේ මාර්ග පිළිවෙත කෙරෙහි සෑහීමකට තෘප්තියකට පත්වන්නේ රහත්ඵලය අවබෝධ කළ විටයි. එතෙක් අවවාද අනුශාසනා කරනවා, වරද දුටුතැන පෙන්වා දෙනවා. දහම් කිරි දෙමින් පෝෂණය කරනවා. බුදු මෑණියන්ගේ එකම පුතා සංඝ නම් වෙනවා. සංඝත්වයේ දී භේද නෑ. ඒකීයයි. ගංගා හතරක ජලය මුහුදට එක් වූ විට එහි ආකාරයන් හැර දමා එකම මුහුදු ජලය වන්නා සේ රහත් ඵලය ලබා සංඝත්වය පූර්ණ කළ විට “පුත්රයෝ” කියා කියන්න බෑ. ඒකීය වූ නිසා “මාගේ පුත්රයා” නමින් හඳුන්වනවා. අමා මෑණියන් වහන්සේ තම දිවි මෙන් මේ එකම පුතා හෙවත් සංඝත්වය කරා පිහිටුවීමට යම් ක්රියා මාර්ගයක් අනුගමනය කරන්නේද, ඒ පුත්රභාවය සැනසුමයි දැන ඒ සඳහා ලෝ සතුන් පෝෂණය කරන්නේද, ඒ ආකාරයෙන් යමෙක් උත්සාහ කරත්නම් ඒ බ්රහ්ම විහරනයයි. තව ලෙසකින් කියනවානම් තථාගත විහරනයයි. තවත් ලෙසකින් කියනවානම් අරිය විහරනයයි. හෙවත් ආනාපානා සති විහරනයයි. මේ විහරනය යමෙක් අනුගමනය කරත්නම් තමාද නිවන් දකී, ලෝකයාටද නිවනට හේතු වේ. (අං:නි:5, 61 පිටුව, සීහ සේනාධිපති සූත්රය – සීහය, මම වනාහි චාතූර් මාර්ග ඵල සංඛ්යාත උත්තම ආශ්වාසයෙන් ආශ්වාශක වූයේ, එම ආශ්වාසය පිණිස දහම් දෙසමි. එයින් සව්වනුදු හික්මවමි.)
මීලඟට සම මෙත කියන්නේ මොකක්ද කියා විමසා බැලිය යුතුයි. බුදුරජාණන් වහන්සේ දුප්පත්, පොහොසත්, ලොකු, කුඩා, නුවණ ඇති, නුවණ නැති, මිනිස්, තිරිසන් … ආදී ලෙස භේදයක් නැතිව කාටත් සමානව මෙත් පතුරුවතියි යනු අද ඇති මතයකි. මෙය සත්ය ද නැතිනම් දෘෂ්ඨියක් ද? පෙළ දහමේ එන දේශනාවලින් මෙය වටහාගන්න පුළුවන්.
සං:නි:(4), 571 පිටුව, ඛෙත්තූපම සූත්රය මෙම සූත්රයේ කෙටි අදහස මෙසේය.
එක් අවස්ථාවක භාග්යවතුන් වහන්සේ නාලන්දාව සමීපයෙහි පාවාරික අඹ වනයෙහි වැඩ වසන කලක නිඝන්ඨනාථපුත්තගේ සව්වෙකු වන අසිබන්දකපුත්තගාමිණී තෙමේ භාග්යවතුන් වහන්සේට වැඳ එකත්පසව හිඳ මෙසේ ඇසීය.
භාග්යවතුන් වහන්සේ සියලූ සතුන් කෙරෙහි හිතානුකම්පාව ඇතිව වාසය කරන්නේ නොවේද?
ගාමිණිය එසේ යැයි උන්වහන්සේ පිළිතුරු දුනි. එවිට අසිබන්දකපුත්තගාමිණී අසනවා
එසේනම් භාග්යවතුන් වහන්සේ කුමක් හෙයින් ඇතමුන්ට සකසා දහම් දෙසන සේක් ද? ඇතමුන්ට සකසා දහම් නොදෙසන සේක් ද
කියා. එවිට බුදුන්වහන්සේ
එසේ වීනම් තොප පුළුවුස්නෙමි, තොපට වැටහේනම් එසේ විසඳන්න.
යනුවෙන් පහත ආකාරයට දේශනා කළා.
ගොවියෙකුට කුඹුරු තුනක් ඇතැයි සිතන්න. ඉන් එක් කුඹුරක් ඉතා සරුවට වැඬේ. වල්පැළද හට නොගනී. වපුරන බීජ සරු සාර අස්වැන්නක් ලබා දේ. දෙවැනි කුඹුරද සරුවට වැඬේ. නමුත් වල්පැළ සඳහා සාත්තු නොකලොත් වල්පැල වැඬේ. අස්වැන්න බාලවේ. තුන්වෙනි කුඹුර නිසරුය. සාත්තු කරමින් මහන්සි වුවහොත් සුළු අස්වැන්නක් ලැබේ.
මානවකය, ඉඳින් දක්ෂ ගොවියා පළමුව වැඩ කරන්නේ කුමන කුඹුරද? ස්වාමීනී පළමුව සඳහන් කළ වල්පැල නොවැඩෙන සරුසාර අස්වැන්නක් ලබා දෙන කුඹුරයි යනුවෙන් ඔහු උත්තර දුන්නා. මානවකය, ඉන්පසු දෙවනුව වගා කරන්නේ කුමන කුඹුරද? ස්වාමීනී, වල්පැල මර්ධනය කොට අස්වැන්න ගත හැකි දෙවන කුඹුරයි යන්න පිළිතුර වුනා. මානවකය, තවත් කාලවේලා ඇත්නම් වැඩ කරන්නේ කීවෙනි කුඹුරද? ස්වාමීනී, නිසරු වූ එහෙත් බොහෝ මහන්සි වී සාත්තු කර සුළු අස්වැන්නක් ගත හැකි තුන්වන කුඹුරයි.
මානවකය, දක්ෂ ගොවියා එසේ කරන්නේ කුඹුරු සමග අමනාපයකටද? නැත ස්වාමීනී, එබඳු අමනාපයක් කුඹුරු සමඟ ගොවියාට නැත. මානවකය, ගොවියා මේ කුඹුරු තුනම සමානව වැපුරුවොත් සාත්තු කළොත් එය සමද විසමද? ස්වාමිනී විසමයි. දක්ෂ ගොවියා විසම වැඩ නොකරයි.
මානවකය, මමද, ඒ ගොවියා මෙනි. මා හටද කුඹුරු තුනක් ඇත. මාගේ සරුසාරවූ වල්පැල නොවැඩෙන උසස් අස්වැන්න ලැබෙන කුඹුර නම් මේ භික්ෂු භික්ෂුණී දෙපිරිසයි. මාගේ දෙවැනි කුඹුර නම් උපාසක උපාසිකාවෝ යි. දුසිරිත්වලට ප්රතිකර්ම කරමින් දහම් බීජ වපුරා පෝෂණය කළ විට මගඵල අස්වැන්න ලබයි. මාගේ තුන්වැනි කුඹුර නම් අන්ය වූ පරිබ්රාජක පිරිස්ය. දුසිරිත් වැලැක්වීමට ලැබුණු විටක උපදෙස් දෙමින් දහම් බීජ වපුරා පෝෂණය කරමි. එයින් ඉතා සුළු අස්වැන්නක් ලැබේ.
මේ තුන් පිරිස් සමඟ මාගේ අමනාපයක් ද නැත. ඉදින් මම මේ තුන් පිරිසට සමව දේශණා කළොත්, දහම් පෝෂණය කළොත්, ඒ මග සමද විසමද? ස්වාමීනී එසේ සමව දේශණා කළොත්, දහම් පෝෂණය කළොත් විසම වේමය. සම නොවේ.
එහිදී උන්වහන්සේ තවත් උපමාවක් පෙන්නුවා.
ගාමිණී, යම් සේ පුරුෂයෙකුට දිය බඳුන් තුනක් වේ යැයි සිතන්න. එක් දිය බඳුනක් සිදුරු රහිතය, දිය නොවැගිරෙන්නේය, නොසිඳෙන්නේය. තවත් බඳුනක් සිදුරු රහිතය, දිය වෑස්සෙන්නේය. අනෙක් බඳුන සිදුරු සහිතය, දිය වෑස්සෙන්නේය, සිඳෙන්නේය. ඉතින් ඒ පුරුෂ තෙමේ දිය බහාලනු කැමැත්තේ, දිය බහාලන්නේ නම්, පළමුව බහාලන්නේ කුමන බඳුනේද? ස්වාමීනී, පළමුවෙනි බඳුනේය. තවත් අවශ්යනම් කුමන බඳුනේද? ස්වාමීනී, දෙවන බඳුනේය. තවත් දිය ඉතිරි නම් කුමන බඳුනේද? ස්වාමීනී, තුන්වන බඳුනේ හැකි පැත්තකය, යටත් පිරිසෙයින් යමක් සෝදා ගන්නවත් හැකි වෙතැයි කියාය. ගාමිණිය, ඒ මිනිසා බඳුන් සමග අමනාපද? නැත ස්වාමීනී. ගාමිණිය, සියල්ලටම සමානව දිය දැම්මොත් සමද විසමද? විසමයි ස්වාමීනී.
මෙසේ බුදුපියාණන් වහන්සේ ඔහු දැනුවත් කළ පසු
ස්වාමීණී, අද පටන් මා තෙරුවන් සරණ ගිය උපාසකයකු සේ දරාගන්නා සේක්වැයි
ලෝකෝත්තර ආර්ය මෛත්රී භාවනාව
භාග්යවත් සම්මා සම්බුදු රජාණන් වහන්සේ ස්වකීය අසහාය ඤාණය තුළින් අවබෝධ කොට ගත්තා වූ උතුම්වූ නිර්වාණය සහ ඒ දක්වා වන ශ්රේෂ්ඨ ගමන් මග, අනෙක් ලෝසතුන් වෙතද ලබාදීමට කටයුතු කිරීම මහත්වූ උතුම් ක්රියාවක් සේ සැළකූහ. අනිච්ඡ, දුක්ඛ, අනත්ථ යන ත්රිලක්ෂණය තුළින් සත්ය නිවීම දුටු උතුම් ආර්යයෝ තමන් ලත් එම නිවීම සියලු ලෝසතුනටද වේවායි ඔවුන් කෙරෙහි මහත් වූ දයානුකම්පාවෙන් යුතුව පතති. බුදු රජාණන් වහන්සේ අනුදැන වදාළ විවේක නිශ්රිත, විරාග නිශ්රිත, නිරෝධ නිශ්රිත, වොස්සග්ග පරිණාමී මහත්ඵල මහානිසංස ලෝකෝත්තර ආර්ය මෛත්රී භාවනාව එයයි.
එය, “සියලු සත්වයෝ නිදුක් වෙත්වා.....” යි පද වැලකින් පමණක් ප්රකාශ කෙරෙන ලෞකික මිත්රත්වය අභිබවා ගිය පැතුමකි. සසර දිගු කිරීමට හේතු වන සංඝනිකා දෝෂ සහිත ලෞකික මෛත්රියෙහිත් නිවනට උපනිශ්රය වන ලෝකෝත්තර ආර්ය මෛත්රියෙහිත් ඇති වෙනස මනාසේ අවබෝධකොට ගෙන, නිවැරදි හා සාර්ථක ක්රමයට අනුකූලව මෛත්රිය විහිදුවා පතුරුවා, උතුම්වූ නිවන කරා ගමන් කිරීමට පහත විග්රහයන් සහ භාවනා කර්මස්ථාන ඔබට මනා පිටිවහලක් වනු ඇත.
“අප ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් සාරසංඛ්ය කල්ප ලක්ෂයක් පෙරුම්පුරා අවබෝධ කරගත් අප්රමාණ වූ ධර්මස්කන්ධයෙන්, සියලු ලෝවාසීන්ගේ හිත සුව පිණිස දේශනා කොට වදාළා වූ සුඅසු දහසක් ධර්මස්කන්ධය අතරේ මේවන විට අර්ථ විපරීතව සැඟව ගිය දහම් කොටස් බොහෝ වන අතර, මෛත්රී භාවනාවද ඒ අතර වූ ඉතා සුවිශේෂී වැදගත්කමක් ඇති දහම් කොටසකි.
බුදුන් වහන්සේ විසින් දේශනා කොට වදාළ මෛත්රී භාවනම් උන්වහන්සේ හෝ උන්වහන්සේගෙන් අසා දැනගත් කෙනෙකුට හැර වෙනත් කෙනෙකුට දේශනා කළ නොහැක යන්න බුද්ධ දේශනාවයි (සං.නි.5(1)- 218 පිටුව – භලිද්දවසන සූත්රය හෙවත් මෙත්ත සුත්රය). එකී මෛත්රී භාවනාව නම් මෙලොව පරලොව අභිවෘද්ධිය සලසමින් උත්තරීතර වූ ලෝකොත්තර ධ්යාන මගඵල ලබා අරිහත්වයෙන් කෙළවර වීමට මග සලසන්නකි. එහෙත් එවන් මහා වටිනාකමක් ඇති ආර්ය වූ මෛත්රී භාවනාව අද වන විට විද්යාමානව පවතීද යන්න සැක සහිතය. මන්ද එසේ විද්යාමනව පැවතුනා නම් අදත් ඒ උත්තරීතර වූ ධ්යාන මගඵල නොඅඩුව ලැබිය යුතුය.”
එය, “සියලු සත්වයෝ නිදුක් වෙත්වා.....” යි පද වැලකින් පමණක් ප්රකාශ කෙරෙන ලෞකික මිත්රත්වය අභිබවා ගිය පැතුමකි. සසර දිගු කිරීමට හේතු වන සංඝනිකා දෝෂ සහිත ලෞකික මෛත්රියෙහිත් නිවනට උපනිශ්රය වන ලෝකෝත්තර ආර්ය මෛත්රියෙහිත් ඇති වෙනස මනාසේ අවබෝධකොට ගෙන, නිවැරදි හා සාර්ථක ක්රමයට අනුකූලව මෛත්රිය විහිදුවා පතුරුවා, උතුම්වූ නිවන කරා ගමන් කිරීමට පහත විග්රහයන් සහ භාවනා කර්මස්ථාන ඔබට මනා පිටිවහලක් වනු ඇත.
“අප ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් සාරසංඛ්ය කල්ප ලක්ෂයක් පෙරුම්පුරා අවබෝධ කරගත් අප්රමාණ වූ ධර්මස්කන්ධයෙන්, සියලු ලෝවාසීන්ගේ හිත සුව පිණිස දේශනා කොට වදාළා වූ සුඅසු දහසක් ධර්මස්කන්ධය අතරේ මේවන විට අර්ථ විපරීතව සැඟව ගිය දහම් කොටස් බොහෝ වන අතර, මෛත්රී භාවනාවද ඒ අතර වූ ඉතා සුවිශේෂී වැදගත්කමක් ඇති දහම් කොටසකි.
බුදුන් වහන්සේ විසින් දේශනා කොට වදාළ මෛත්රී භාවනම් උන්වහන්සේ හෝ උන්වහන්සේගෙන් අසා දැනගත් කෙනෙකුට හැර වෙනත් කෙනෙකුට දේශනා කළ නොහැක යන්න බුද්ධ දේශනාවයි (සං.නි.5(1)- 218 පිටුව – භලිද්දවසන සූත්රය හෙවත් මෙත්ත සුත්රය). එකී මෛත්රී භාවනාව නම් මෙලොව පරලොව අභිවෘද්ධිය සලසමින් උත්තරීතර වූ ලෝකොත්තර ධ්යාන මගඵල ලබා අරිහත්වයෙන් කෙළවර වීමට මග සලසන්නකි. එහෙත් එවන් මහා වටිනාකමක් ඇති ආර්ය වූ මෛත්රී භාවනාව අද වන විට විද්යාමානව පවතීද යන්න සැක සහිතය. මන්ද එසේ විද්යාමනව පැවතුනා නම් අදත් ඒ උත්තරීතර වූ ධ්යාන මගඵල නොඅඩුව ලැබිය යුතුය.”
ආනාපානසති කර්මස්ථානය.......
ආනාපානසති කර්මස්ථානය හෙවත් රාග, ද්වේශ, මෝහ ක්ෂය කිරීම තුළින් නිවනට පත්වීම
ආනාපානසති කර්මස්ථානය අද බොහෝ කොටම වඩනවා. එහෙත් මෙහි ප්රතිඵල කොතෙක් දුරට ලබල තියෙනවද? මේ කර්මස්ථානය කායානුපස්සනාවට අයිතියි. යම් කෙනෙක් සතර සතිපට්ඨානයට අයිති කර්මස්ථානයක් වඩනවා නම් එය ආර්ය මාර්ගයට අයිතියි. එසේ නම් නිවන් දැකීමට තවත් දෙයක් කළ යුතු වන්නෙ නෑ. භාවනාව මූලික වශයෙන්ම හිත සම්බන්ධ කටයුත්තක්. බොහෝ අය භාවනා කරන්න ගිහින් මානසික ආබාධ ආදිය ඇතිකරගෙන තියෙන්නේ හරියාකාරව භාවනාව තේරුම් ගෙන නැති නිසයි. අද ආනාපානසති කර්මස්ථානය වඩන විවිධ ක්රම තියෙනවා. නාසයෙන් පිටවන හුස්ම රැල්ල මුල්කරගෙන ආශ්වාස ප්රාස්වාස වාතය සිහිකරමින් කරන එක් භාවනා ක්රමයක් තියෙනවා. එසේම ඒ ආශ්වාස ප්රාස්වාස වාතය මුල්කරගෙන උදරයේ පිම්බීම සහ හැකිලීම අනුව කරන තවත් භාවනාවක් තියෙනවා. මේ භාවනාව විවේචනය කිරීමක් නෙමෙයි. ඒවා තුළින් භාවනාව වඩන ක්රමයකුත් තියෙනවා.
මූලික දහම් වැටහිලා පූර්ව භාග නුවණ පහළ වුනාම කොතනකවත් හිත තියන්න දෙයක් නෑ. කාලයක් තිස්සේ මේ හුස්ම රැල්ලට හෝ පිම්බීම හැකිලීමට හිත තියාගෙන භාවනා කරන විට එයින් ලැබෙන ප්රතිඵලය තුළින් රාග, ද්වේශ, මෝහ ක්ෂය වෙනවද කියල කවුරුන් හෝ කල්පනා කරල තියෙනවද? මේ පිළිබඳව තම තමන්ම පරීක්ෂණයක් කරල බලන්න ඕන. එළියක් වගේ දෙයක් දැක්කට හෝ කය සැහැල්ලූ වුනා වගේ දැනුනට හෝ ඒ භාවනාව තමන්ට වැඩිල කියල හිතන් හිටියට හෝ ආර්ය මාර්ගයේ ප්රතිඵල දකින්න බෑ. ඒ භාවනාව තුළින් ආර්ය මාර්ගයේ ප්රතිඵල ලැබුනද කියල බැලීමට කළ යුතු පරීක්ෂණය කුමක්ද? ඇලීමට හේතු වන්නා වූ යම් කිසි රූප, ශබ්ද,ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම ආදියක් එන විට ඇලීමේ අඩුවක් වෙලා තියෙනවද, මිදීමක් වෙලාතියෙනවද, මමය, මාගේය කියල ප්රිය කරපු දෙයකට පහර වදින විට ගැටීමේ මානසිකත්වයක් නැගෙන්නේ කොහොමද කියා බැලිය යුතුයි. මේ හුස්ම රැල්ලට හිත තියාගෙන මුලින්ම සිත එක්තැන් කරන්න පුරුදු කරගන්න කියලයි මේ භාවනාව පුහුණු කරවන්නේ. එහෙත් බුදුන්වහන්සේ දේශනා කළ ධර්මය සිත පිරිසිදු කරන්න දුන් මගක් මිස සිත එක්තැන් කරන්න දුන් මගක් නොවෙයි. පිරිසිදු කරගත් සිත කොහොමත් එක්තැන් වෙනවා. එක්තැන් වුනා කියන්නේ අවශ්ය දෙයට අනුකූල වුනා කියන එකයි. යහපත් වූ ගුණයෙන් ධර්මයට නැඹුරු වුනාම සිත විසිරෙන්නෙ නෑ. ඇලීම, ගැටීම, මුලාව දුරුවීම නිසා කම්පාවක් නෑ. සිත අකම්ප්යයි. ප්රඥාව තුළින් මේ ටික සිදු වුණා නම් එතැන සමාධියයි ප්රඥාවයි දෙකම තියෙනවා. බුදු දහම තුළ භාවනාවක් වැඩිය යුත්තේ මේ කරුණු දෙකම සම්පූර්ණ වන ලෙසයි.
සෑම ආර්ය භාවනාවක් තුළම විවේක නිශ්රිත, විරාග නිශ්රිත, නිරෝධ නිශ්රිත, වොස්සග්ග පරිනාමී යන කරුණු අඩංගු විය යුතුයි. මේ කරුණු හතරෙන් තොර භාවනාවක් ආර්ය භාවනාවක් වෙන්නෙ නෑ. මේ කරුණු සම්පූර්ණ වීමට නම් මේ ලෝකයේ අභ්යන්තර වේවා, බාහිර වේවා අනිච්ඡ, දුක්ඛ, අනත්ථ වස්තු හැර තවත් දෙයක් නෑ, අසාර වූ මෙවැනි දේවල් තුළ කුමකට හිත බඳින්නද කියා නිවන මුල්කරගෙන හිත පිහිටුවා ගන්න ඕන.
‘‘පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා’’ කිව්වෙ ඒකයි. එසේනම් නිවනට හිත පිහිටුවාගෙන ආනාපාන සතිය වඩන්නේ කෙසේදැයි බැලිය යුතුයි. අසාර වූ ලෝකය තුළ මන වඩන රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම යන දේවල් පසුපස ගිහින් මට වැඩක් නෑ, අසාරත්වය නම් ලෝකයයි, සාරත්වය නම් නිවනයි කියල දකින්න ඕන. මේ පූර්ව භාග නුවණ පහළ වූ තැනැත්තාට ආනාපානසති භාවනාව තුළින් නිවන් දකින්න පුළුවන්.
එසේනම් ආනාපාන සතිය කියන්නේ මොකක්ද කියල මුලින්ම දැනගන්න ඕන. ආනා පාන යන වචනවලට අද සම්මතයේ තියෙන්නේ ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කියලයි. එහෙත් මෙහි ඊට වඩා ගැඹුරු අර්ථයක් තියෙනවා. කෙනෙක් ධර්මාවබෝධය ලැබුවම අරගන්න දෙයක් තියෙනවා, පහ කරන දෙයක් තියෙනවා කියල දකිනවා. බුදුන්වහන්සේ එක් අවස්ථාවක භික්ෂූන්වහන්සේලාට දේශනා කරනවා වස් තුන් මාසයක් තුළ දානය ගෙනෙන භික්ෂුව හැර වෙනත් කෙනෙක් මා හමුවීමට නොපැමිණිය යුතුයි කියලා. මේ වස් කාලය තුළ සමවත් සුවයෙන් ගත කළ උන්වහන්සේ වස් අවසානයේ භික්ෂූන්ට දේශනා කරනවා
මහණෙනි, මේ වස් තුන් මාසය තුළ භවත් ගෞතමයන් වහන්සේ කෙබඳු විහරණයකින් ගත කළාද කියා අන්ය පරිභ්රාජකයින් ඇසුවොත්, ආනාපාන සති විහරණයෙන් බහුලව වාසය කළේ යැයි කියන්න. ඒ ආනාපාන සති විහරණය කුමක්දැයි ඇසුවොත් එයට අරිය විහාරය කියාත්, බ්රහ්ම විහාරය කියාත්, තතාගත විහාරය කියාත් කියන බව කියන්න.
මෙහිදී ආනාපානසති යන්නට තවත් විශේෂ වචන තුනක් උන්වහන්සේ දේශනා කරල තියෙනවා. බ්රහ්ම විහාරය කිව්වේ කුමකට ද යන්න කරණීය මත්ථ සූත්රය අවසානයේ දක්වා තියෙන
බ්රහ්ම මේතං විහාරං ඉදමාහූ
යන පාඨයෙනුත් බලන්න පුළුවන්. මේ අනුව බුදුන් වහන්සේ දේශනා කළ ආනාපාන සතිය කරණීය මත්ථ සූත්රයෙත් සඳහන් වෙලා තියෙනවා.
එසේම අංගුත්තර නිකායේ එන සීහ සූත්රයේදී බුදුන් වහන්සේ සීහ සේනාධිපතිට දේශනා කරනවා
යමෙක් මට ආශ්වාසවාදී කියයි නම් කරුණු සහිතව කියන්නේ, භවත් ගෞතමයන් වහන්සේ චාතුර් මාර්ගඵල සංඛ්යාත උත්තම ආශ්වාසයෙන් ආශ්වාසිත වූයේ එම උත්තම ආශ්වාසය සඳහා දහම් දෙසන්නේය. එයින් සව්වන්ද හික්මවන්නේය.
මෙහි චාතුර් මාර්ගඵල සංඛ්යාත උත්තම ආශ්වාසය කියන විට ආශ්වාස කරන වාතයක් ගැන කියල නෑ. එසේනම් මෙයින් කියවෙන්නේ කුමක්දැයි විග්රහ කර බැලිය යුතුයි. අස්වැසිල්ලටත් ආශ්වාස කියනවා. කෙනෙකුට ලෝකයෙන් අස්වැසිල්ලක් ලබන්න පුළුවන්ද? අස්වැසිල්ලක් ලැබෙන්නේ ලෝකයෙන් මිදෙන පැත්ත හෙවත් නිවන වැඩුණු දාටයි. එසේනම් මෙහි ආශ්වාසය කුමක්ද? නිවන ආශ්වාස කළ යුතුයි යන්න පැහැදිලිව පේනවා. ‘‘ඒ චාතුර් මාර්ගඵල සංඛ්යා උත්තම ආශ්වාසය සඳහා දහම් දෙසන සේක’’ යනුවෙන් දක්වා තියෙන්නේ නිවන් අවබෝධය සඳහා සද්ධර්මය දේශනා කරන බවයි.
‘‘හන්දාමයං ආනන්ද, සබ්බේ සංඛාරා අනස්සාසිකා’’ ආනන්ද මේ සියලූ සංස්කාරයෝ ආශ්වාස කරන්න වටින ඒව නොවෙයි. මෙහි ආශ්වාසය වායුවක් ලෙස සඳහන් කරල නෑ.
අංගු. නි (1) 336 පිටුවේ එන කාලාම සූත්රය අවසානයේ පෙන්වනවා ‘‘චත්තාරෝ අස්සසාසෝ අධිගහෝති’’ මෙහි සඳහන් ආශ්වාස හතර මොනවාද? වෛර පහක්, බිය පහක් දුරු කළ (පංච දුෂ්චරිතයෙන් වෙන් වූ) ආර්ය ශ්රාවකයා ඉහාත්මයේදී (ජීවත්ව සිටින කාලයේදී) ආශ්වාස හතරක් ලබනවා. මේ ආශ්වාස හතර මොනවාද? ධර්මානුකූලව කරුණු අවබෝධ කරගෙන පංච දුෂ්චරිතයෙන් වෙන් වූ ආර්ය ශ්රාවකයා පරලොවක් තියෙනවා කියන බයට පව් නොකර ඉන්නවා නොවෙයි. වරද වරද හැටියට දැක්ක නිසයි ඔහු පව් නොකරන්නේ. මේ ආකාරයෙන් ඔහු පළමු ආශ්වාසය ලබනවා. එසේම පරලොවක් නෑ, පින් පව්වලට විපාක නෑ කියල කිව්වට ආර්ය පුද්ගලයා පරලොවක් නැති නිසාවත්, පිං පව්වලට විපාක නැති නිසාවත් පව් නොකර ඉන්නවා නොවෙයි. යමක් වැරදි බව යථාර්ථවත්ව දැකලයි පව් නොකරන්නේ. මෙසේ දෙවනි ආශ්වාසය ලබනවා. පව් කරන තැනැත්තාටයි පව් සිදුවෙන්නෙ කියල තවත් කෙනෙක් කියනවා. මේ නිසා පව් නොකරනවා නොවෙයි කියලා ආර්ය ශ්රාවකයා තුන්වැනි ආශ්වාසයත් ලබනවා. පිං පව්වල ප්රශ්නයක් නෑ, සසර ගමන මේ ආකාරයෙන් සිදුවෙනවා කියල තව කෙනෙක් කිව්වට නොවෙයි අවබෝධයෙන්ම ආර්ය ශ්රාවකයා සැනසුමෙන් ජීවත් වෙනවා. මේ ඔහු ලබන හතරවෙනි ආශ්වාසයයි.
ආස්සාස සූත්රය හා පරමස්සාස සූත්රය (සං:නි:4, 478 පිටුව) කියල සූත්ර දේශනා දෙකක් ත්රිපිටකයේ තියෙනවා. ස්පර්ශ ආයතන හය පිළිබඳව උදයංගම, අත්තංගම, ආස්වාද, ආදිනව, නිස්සරණ යන කරුණු යමෙක් තතු සේ දකියිද එකල්හි ආස්වාසයෝ පූර්ණ වෙයි කියලයි එම සූත්රවල සඳහන් වෙන්නේ. මෙහි පූර්ණ කළ යුතු ආස්වාසයක් ගැනයි කියවෙන්නේ. මේ ආස්වාසය සඳහායි බුදුපියාණන් වහන්සේ ධර්මය දේශනා කළේ. තමන් වහන්සේම ආස්වාසයේදී කිව්වේ ඒ කරුණ නිසා බව උන්වහන්සේ දේශනා කළේ ඒ නිසයි. මේ කරුණු අනුව ආස්වාස කියන වචනය මේ සාසනය තුළ හිතේ සැනසුමක් මුල්කරගෙන දේශනා කරල තියෙන බව පේනවා. එසේම නිවී සැනසී ලබන නිවන් සුවයටත් ආස්වාස කියනවා. මෙසේ යථාවබෝධයෙන් හිතේ ඇතිවන නිවී සැනසීමක් ඇද්ද, කෙලෙස් සංසිඳී යාමෙන් ඇතිවුනු සැනසීමක් ඇද්ද එය තමයි ආර්ය විනයේ නියම ආස්වාසය. මේ ආස්වාසයට මගක් පිළිවෙතක් ඇත්දැයි වරෙක වච්චගොත්ත පරිබ්රාජක සැරියුත් හිමිගෙන් ඇසූ විට, එවැන්නක් ඇති බවත්, එනම් අරි අටඟි මග ලෙස දේශනා කළ බවත් ඉහත කී ආස්වාස සූත්රයේම සඳහන් වෙනවා.
මේ අනුව පාප සංඛාර හෙවත් අනාර්යාෂ්ඨාංගික මාර්ගය පහ කර හැරීම හෙවත් ප්රාස්වාස කිරීමත්, ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය ආස්වාස කිරීමත් තමයි ආර්ය විනයේ පෙන්වපු ආස්වාස ප්රාස්වාසය. ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය ආස්වාස කළ යුතු සේම මිත්යා දිෂ්ඨිය, මිත්යා සංකප්ප, මිත්යා වාචා…. ආදී වශයෙන් යෙදෙන අනාර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගයට අයත් යමක් තිබේද ඒවා ප්රස්වාස කළ යුතුයි. මෙසේ ඇසුරු කළ යුතු සහ පහ කළ යුතු දහමක් ගැනයි ආනාපාන සතියෙන් කියවෙන්නේ.
යමක් යමක් නිසා රාග, ද්වේශ, මෝහ හටගන්නවා නම් ඒ වැඩපිළිවෙල පහ කළ යුතුයි හෙවත් ප්රස්වාස කළ යුතුයි. යමක් රාගක්ෂයට, ද්වේශක්ෂයට, මෝහක්ෂයට හේතු වෙනවා නම් එය මනා සේ තේරුම් ගෙන නිතර ඇසුරු කළ යුතුයි. ආස්වාස ප්රාස්වාස මේ ආකාරයට තේරුම් ගෙන භාවනා කරන්න පටන් ගත්තොත් කෙනෙකුට ප්රතිඵල ලබන්න පුළුවන් වෙනවා.
බාහිරව කෙරෙන්නා වූ ආස්වාසයක අදහස අරගෙන නිවන් දැකීමේ අදහසින් භාවනා කළාම ඒක නිවන් මගක් වෙන්නෙ කොහොමද? ඒක නිවන් මගක් කියල පෙන්වන්න බැරිවෙලා තියෙනවා. ඒ අනුව කර්මස්ථාන දෙන ආචාර්යවරුන් උපදෙස් දෙනවා සමථය වැඩෙන්න ටික වෙලාවක් ආනාපාන සතිය වඩලා ඉන්පසුව විදර්ශනා වඩන්න කියලා.
කෙසේ හෝ එකතැන වාඩිවෙලා වාතය මුල්කරගෙන ආස්වාස ප්රාස්වාසයට හිත තියාගෙන කරන වැඩපිළිවෙල තුළ භාවනාවක් නැද්ද යන කරුණත් විමසා බැලිය යුතුයි. මේ සඳහා උපක්රමයක් භාවිතා කළ හැකියි. මේ භාවනාව කරල ‘‘දැන් බලන්න ආසාවක් නෑ’’ කියන කෙනෙකුගේ ඇස් දෙක රෙදි කඩකින් බැඳල ටික වෙලාවක් ඉන්න කියන්න. ටික වෙලාවක් යන විට ඒ තැනැත්තාට දැනෙනවා සුලූ වෙලාවක්වත් බලන්නෙ නැතිව ඉන්න බැහැ කියල. එවිට තේරුම් ගන්න පුළුවන්, බලන්න කොයි තරම් ආසාවක් තිබිලද ආසාවක් නැහැ කිව්වෙ කියල. මේ ආකාරයෙන්ම අහන්න ආසාවක් නැහැ කියන කෙනෙකුගේ කන් දෙක වහලා කොපමණ වෙලාවක් ඉන්න පුළුවන්ද කියල බලන්න. මෙසේ රාග, ද්වේශ, මෝහ නිසා හටගන්න යම් ක්රියාවලියක් තමන් තුළ තියෙනවද කියල මෙවැනි පරීක්ෂණයකින් තමන්ටම හොයාගන්න පුළුවන්. මේ අනුව ආශ්වාස ප්රාශ්වාස මුල්කරගෙන භාවනාවේ යෙදිල ඉන්න කෙනෙක් දකින්න ඕන රාග, ද්වේශ, මෝහ අරමුණුවල අල්ල ගන්න දෙයක් නෑ, මම ඉන්නෙ ආස්වාස ප්රාස්වාස අරමුණක කියල. ආස්වාස ප්රාස්වාස කියල හරි අල්ල ගත්තෙ ලෝකෙට අයිති දෙයක් නම් ලෝකය අල්ලගෙන ලෝකයෙන් මිදෙන්න බෑ කියලත් දකින්න ඕන. ලෝකය අත්හරින්න නම් එහි අනිච්ඡ, දුක්ඛ, අනත්ථ වශයෙන් අසාරත්වය දකින්නම ඕන. ඒ අනුව මේ ආස්වාස ප්රස්වාස අරමුණේ හිත තියාගත්තෙ කුමකටද කියල ඔහුට වැටහෙන්න පටන් ගන්නවා. කෙනෙකුට රාග, ද්වේශ, මෝහ මුල්කරගෙන මන වඩන රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම යන ආස්වාදයන් සඳහා කය ක්රියාකරවන්න අදහසක් එනවනම් මේව තමයි ප්රාශ්වාස කළ යුත්තේ. එසේනම් මේ ආස්වාදයන් ආදීනව සහිතයි කියල දැකලා ඒවා නැවැත්වීමට කය පාලනය කිරීමයි කායානුපස්සනාව කියන්නේ. මේ අනුව මෙයට අවශ්ය දහම ඇසුරු කරගෙන යනවා නම් ඇලෙන, ගැටෙන දේකට කය ක්රියාත්මක වීම නවත්වන්න, හිත ක්රියාත්මක වීම නවත්වන්න පටන් ගන්නවා. මෙහිදී මතු භවය සකසන කාය සංඛාර මර්ධනය වෙනවා. ඒ අනුව රාග, ද්වේශ, මෝහ සහගතව විඤ්ඤාණ නැගෙන්න තිබුණ ශක්තිය දුර්වල වෙලා යනවා. මෙසේ කයත් මනසත් සංවර භාවයට පත්වෙනවා.
මෙසේ විඤ්ඤාණ නිරෝධ වුනා නම් මනස ආගන්තුක උපක්ලේශයන්ගෙන් සුද්ධ වෙලා යනවා. ප්රභාශ්වර භාවයට පත්වෙලා යනවා. චතුර්ථ ධ්යානයට පත්වෙනවා. මෙහිදී පහ කළේ හුස්ම නෙවෙයි, ඇසුරු කළේ හුස්ම නෙවෙයි කියල පේනවා. පහ කළේ ඇලීමට සහ ගැටීමට හේතුවන රාග, ද්වේශයි. ක්රියාව නතර කළාම රාග විඤ්ඤාණයටත්, ද්වේශ විඤ්ඤාණයටත් ආහාර නැතිවෙනවා. ආහාර නිරෝධයෙන් විඤ්ඤාණ නිරෝධ වෙනවා. විඤ්ඤාණ නිරෝධ නම් නාම රූප, සලායතන, ස්පර්ශ, වේදනා, තණ්හා, උපාදාන, භව, ජාති සියල්ල නිරෝධ වෙනවා. මේ ආකාරයෙන් තමයි සතෝව අස්සසති, සතෝව පස්සසති හෙවත් සිහියෙන් ආස්වාස කරනවාත සිහියෙන් ප්රාස්වාස කරනවා යන ක්රියාවන් සිදු කළ යුත්තේ. සසරින් මිදීමට චිත්ත පාරිශුද්ධිය ඇතිකර ගන්නේ මේ ආකාරයටයි.
‘‘ආස්වාස ප්රාස්වාසයෝ කාය සංඛාරයි. කාය සංචේතනා කාය සංඛාරයි’’ යනුවෙනුයි අභිධර්මයට අයත් යමකප්රකරණයේ කාය සංඛාර විසඳලා තියෙන්නේ. ‘‘කාය, කාය සංඛාර වේද? කාය සංඛාර, කාය වේද? කාය, කාය වේ. කාය සංඛාර නොවේ. කාය සංඛාර, කාය සංඛාර වේ. කාය නොවේ.’’
කයයි, කාය සංඛාරයි මෙසේ වෙන්කර ගත යුතුයි. ආස්වාස ප්රාස්වාස කරන වාතය වායෝ කාය වශයෙන් සඳහන් වෙලා තියෙනවා. මෙහිදී කාය, කාය සංඛාර වේ නම්, වාතය කාය සංඛාරද යන ප්රශ්නය මතුවෙනවා. ආස්වාස ප්රාස්වාසයෝ කාය සංඛාරයි කියල ආර්ය විනයේ සඳහන් කරල තියෙනවා. කාය සංඛාර, කාය නොවෙයි නම් බුදුන් වහන්සේ දේශනා කළ ආස්වාස, ප්රාස්වාස වාතයද කාය වෙන්නෙ නෑ. ඒවා කාය සංඛාරයි.
කාය සංඛාර හටගන්නේ කොහේද? රූප ඇසුරු කරගෙන හටගත්තත්, කාය සංඛාර කියන්නේ නාම කොටසට අයත් චේතනාවක්. රාගයට, ද්වේශයට, මෝහයට කය ක්රියාත්මක කරවන්න යම් චේතනාවක් හටගත්ත නම් කාය සංඛාර හටගන්නවා. එබඳු චේතනාවකින් රාගයට, ද්වේශයට හෝ මෝහයට අනුව කය ක්රියාත්මක කළා නම් ඒ ක්රියාව සමග බැඳිලා චේතනාවක් වශයෙන් නාම ධර්මයක් හටගන්නවා. මේ ක්රියාවයි සංසිඳවන්න ඕන. ‘‘සබ්බකාය පටිසංවේදී අස්සසිස්සාමීති සික්කති. සබ්බකාය පටිසංවේදී පස්සසිස්සාමීති සික්කති.’’ මේ ශික්ෂණය කරගන්නේ කොහොමද කියල මනා සේ දැනගත යුතුයි. ඇස රූපයකට, කන ශබ්දයකට, නාසය ගන්ධයකට, දිව රසයකට, කය ස්පර්ශයකට, මන ධර්මයකට ඡන්දරාගයෙන් බැඳීම පටිසංවේදයයි. අනිච්ඡ, දුක්ඛ, අනත්ථ වශයෙන් ඒවායේ ආදීනව මෙනෙහි කරලා යථාර්ථය දැකලා එහි ඡන්දරාගය පහ කිරීම ප්රාශ්වාසයයි. ඒවා අත්හැරීමෙන්, මිදීමෙන්, නොඇල්මෙන් ලබන්නා වූ ශාන්තිය, ප්රනීතභාවය මෙනෙහි කිරීමෙන් නිවන ආශ්වාස කළා වෙනවා. මේ කාය හටගත්තේ සංඛාරවලින් කියල දැනගත්තට පස්සෙ ‘‘පස්සං භයං කාය සංඛාරං අස්සසිස්සාමීති සික්කති’’ වශයෙන් මේ සංඛාර පහ කිරීමට කුමක් ඇසුර කළ යුතුද කියල දකින්න ඕන. මේ සඳහා කාය යන්නෙහි ආදීනවත්, කාය සංඛාරයන්ගේ ආදීනවත් දකින්න ඕන. මේ ආදීනව දකින්නා වූ දහම ඇසුරු කළාම, පැවැත්ම තුළ භය ඇති කරවන්නා වූ සංඛාර පහ කර දමන්න පුළුවන් වෙනවා.
‘‘ඵස්සං භයං කාය සංඛාරං ඵස්සසිස්සාමීති සික්ඛති’’ කියන ආකාරයෙන් කාය සංඛාර පහ වෙනවා. කාය සංඛාර කිව්වේ වාතය නෙවෙයි.
ඇලීමකට හෝ ගැටීමකට කය ක්රියාත්මක කරවන්න යම් චේතනාවක් හටගත්තා නම් මේ චේතනා හෙවත් කාය සංඛාර පහ වෙලා ශික්ෂණයට පත්වෙනවා. මෙසේ රාගක්ෂය මාත්රයක් වුනා නම් එය නිවනයි. ද්වේශක්ෂය මාත්රයක් වුනා නම් එය නිවනයි. මෙසේ පාප මාත්රයන් පහවුනා නම් ඒ පමණට නිවන ආශ්වාස වෙනවා. මේ අනුව ක්රියාකාරකමක් පහකරලා නොවෙයි නිවන් දකින්නේ. අභ්යන්තර චිත්ත පාරිශුද්ධියක් ඇතිකරගෙනයි. මේ ආනාපානසති භාවනාව කරගෙන යන කොට සම්මා සමාධිය ගොඩනැගීගෙන එනවා. රාග, ද්වේශ සහගත සිතිවිලි ක්රමයෙන් ඈත්වන විට රාගය සහ ද්වේශය නිසා හටගත් දාහය දුරුවෙලා මනස නිදහස් වෙනවා. නිදහස් මානසිකත්වයෙන් නිරාමිස ප්රීතියත්, නිරාමිස ප්රීතිය නිසා නිරාමිස සුඛයත් ඇතිවෙනවා. නිරාමිස ප්රීතියෙන් නිරාමිස සුඛයට පත්වන විට ‘‘සුඛීනෝවා සමාධිය’’ කියන සමාධිය කරා ගමන් කරන්නා වූ මානසිකත්වය උදාවෙනවා. පෙර භාවනාවේ යෙදිල ඉන්න විට කාම අදහස් නැගි නැගී එන විට සිත ඒ අනුව දුවන්න පටන් ගන්නවා. දැන් ඒ රාග විඤ්ඤාණයට ආහාර නැති නිසා විඤ්ඤාණය දුර්වල වෙනවා. මෙසේ විවේකීව ඒ සඳහා මනස මෙහෙයවන්නෙ නෑ. අනාගාමී උතුමන් එම නිදහස් සමාධි සුවය අරමුණු වන විට නිවන් සුවය මුල්කර ගෙන නිතර ‘‘අහෝ සුඛං අහෝ සුඛං’’ යනුවෙන් කියන බවද දහම් කථාවක සඳහන් වෙනවා. මෙසේ විවේකීව ඉන්න ස්වභාවය සැනසුමක් වෙනවා. පාප ධර්මයන්ගෙන් වෙන් වෙලා, අකුසල ධර්මයන්ගෙන් වෙන් වෙලා සවිතක්ක වූ, සවිචාර වූ විවේකයෙන් හටගත් ප්රීති සුඛ දෙක ඇතිවෙනවා. සවිතක්ක සවිචාර කියන්නේ විතර්ක සහිත විචාර සහිත කියලයි අද පැහැදිලි කරන්නේ. එහෙත් සවිතක්ක කියන්නේ විතර්ක හැර ඒ සමග සම්බන්ධ සෙසු දහම් ලෙසත්, සවිචාර කියන්නේ විචාර හැර සෙසු දහම් ලෙසත් තමයි ‘‘ධම්ම සංඝනීය’’ යන පොතේ සඳහන් වෙන්නේ. විතක්ක විචාර අරමුණුවලට සම්බන්ධ වෙන්නේ කාම සංකල්පනා, ව්යාපාද සංකල්පනා, විහිංසා සංකල්පනා කියන මේවායි. නෙක්ඛම්ම, අව්යාපාද, අවිහිංසා අරමුණ සවිතක්කයි. ඒ අරමුණුවල හිත හැසිරවීම සවිචාරයි. නෙක්ඛම්ම, අව්යාපාද, අවිහිංසා යන අරමුණුවල හිත හසුරුවන කෙනෙකුට ලැබෙන ප්රීතිය කාම, ව්යාපාද, විහිංසා යන අරමුණුවලින් වෙන්වීමෙන් ලැබෙන නිරාමිස පී්රතියයි. මේ ආකාරයෙන් ආර්ය මාර්ගය වඩන විට ප්රථමධ්යානයට පත්වීමත්, සම්මා සමාධියට ධ්යාන වැඩෙන ආකාරයත්, ඒ ධ්යානවල ලක්ෂණත් ඉදිරියේදී දැනගන්න පුළුවන් වෙනවා.
ආනාපානසති භාවනාව
භාග්යවත් සම්මා සම්බුදු රජාණන් වහන්සේ විසින් ලෝක සත්වයා වෙත මහත් වූ දයානුකම්පාවෙන් යුතුව “ආන” සහ “ආපාන” ක්රමවේදය ( “ගතයුතු දේ” සහ “පහකළ යුතු දේ” ) හෙවත් නිවැරදි ආනාපානසතිය අනුව කටයුතුකොට උතුම්වූ නිර්වාණය කරා ගමන් ගන්නා ධර්මානුකූල මාර්ගය පෙන්වාදුන් සේක.
අනිච්ඡ, දුක්ඛ, අනත්ථ යන ත්රිලක්ෂණය තුළින් ලෝකයේ යථා ස්වභාවය දුටු ආර්ය උතුමෝ “එක් තැනකටවී හිඳ කරන ආනාපානසති භාවනාව” වෙනුවට මෙම අර්ථ පූර්ණ විද්යානුකූල ආනාපානසති භාවනා ක්රමවේදය එදිනෙදා කාය සංඛාර (කායික ක්රියා), වචී සංඛාර (වාචසික ක්රියා), විත්ත සංඛාර (මානසික ක්රියා) වලදී ඊට සමගාමීව භාවිත කරති. නිවන් මග වඩන කුසලමූල සංඛාර “ආන” කියාද, එම මග වසන අකුසලමූල සංඛාර “ආපාන” කියාද නුවණැසින් දකිමින් වෙන්කොට හඳුනාගෙන ඊට ගැලපෙන ලෙස කටයුතු කොට නිවනට සමීපවෙති. එතුළින් වහ වහා ලෝකයට බැඳුණු ඡන්ද රාගයෙන් මිදෙමින් යති. ලොව්තුරා බුදු වරයෙකුගේ මහා ඤාණය තුළින් පමණක් සොයා ගන්නා මහත්ඵල මහානිසංශ ආනාපානසති භාවනාව මෙයයි. එය ප්රඥාවන්තයින්ගේ භාවනාවයි.
සාරාසංඛ්ය කල්ප ලක්ෂයක් පාරමී බල පුරා පහලකොට ගත් මහා ප්රඥා ශක්තියට ගෝචරවූ උතුම් වූ නිවන සහ එහි ගමන් මග, සිහිබුද්ධිය තුළින්ම ප්රත්යක්ෂ වන්නක් මිස නැහැය තුළින් ගලන සුලං රැල්ලට හසු වන්නක් නොවන බව ඔබට වටහා ගැනීමට පහත අඩංගු අර්ථවත් දේශනා සහ විග්රහයන් ආධාරවනු ඇත. විවෘත හා බුද්ධිමත් මනසින් යුතුව ඒවා පරිශීලනය කර අවබෝධ කොට ගෙන, මහත්ඵල මහානිසංශ ආනාපානසති භාවනාව එදිනෙදා ජීවිතයට ඇතුළත්කර ගන්න. එය ශ්රේෂ්ඨවූ ආර්යයන්ගේ නිවන් මගයි.
ලෝකෝත්තර මඟට ආරක්ෂාවක් වූ බුද්ධානුස්සතිය නිවැරදිව වඩන අයුරු..
මාර විපත්වලින් මිදී ලෝකෝත්තර මාර්ගය වැඞීමට සිව්රඟ සෙනඟක් මෙන් සිටින ශාසනයේ ආරක්ෂා හතරක් තියෙනවා. බුද්ධානුස්සතිය, මෙත්තානුස්සතිය, අසුභානුස්සතිය හා මරණානුස්සතිය කියන මේ හතර සේනාව තමයි මාර්ග ආරක්ෂකයෝ වන්නේ. නමුත් අද වන විට මේ සතර සේනාව සඟවා මායා සේනා හතරක් විද්යමාන වී ඇති බවයි පේන්නේ. ඒ බව විමසා බලා වටහා ගැනීම නැණවතුන් සතුයි. මෙයින් පළමුව ම විග්රහ කරන්නේ බුද්ධානුස්සතියයි. මේ ඉතා යහපත් කර්මස්ථානයක්. ඒ වගේ ම වැඩසිදුවන ස්ථානයක්. මෙමඟින් අවැඩ දුරු කර වැඩ හෙවත් ක්රියා ශුද්ධිය ඇති කරනවා. මෙය මෙනෙහි කරන ක්රම දෙකක් තියෙනවා. නව අරහාදී බුදුගුණ පද වශයෙන් සඡ්ජායනාව එක් ක්රමයක්. ඒ වගේ ම මේ ගුණ පදවලින් කියැවෙන ගුණ විග්රහ කිරීමේ දී, මෙ පමණකින් මේ පදයේ ගුණ පූර්ණ වේ යැයි කියා සීමා නො කළ යුතුයි.
ඒ ඇයි…? බුදු ගුණ නම් අනන්තයි. ගුණ පදය කියන්නේ ගුණ පෙදෙසක්. අනන්තය තුළ ඇති පෙදෙසත් අනන්තයි. අනන්ත ලෝක ධාතු පිහිටි අනන්ත ආකාසය ප්රදේශ දහයකට බෙදුවත්, ඒ දස ප්රදේශයට මෙපමණකින් මේ ප්රදේශය පූර්ණ වේ යැයි කිව නො හැකිවා මෙන්, අනන්ත පද හෙවත් ප්රදේශ වූ බුදුගුණ මෙපමණකින්, මේ ප්රදේශය වේ යැයි කියන්න බෑ. යම් බුදුවරයන් වහන්සේ නමක් සාමුක්ඛන්සික (මෝක්ෂය උදෙසා කරන දේශනා - චතුරාර්ය සත්ය කුළුගන්වා කෙරෙන අසමසම දේශනා) දේශණා නියායෙන් එක ගුණයක් නැත්නම් එක ගුණ පෙදෙසක් පිළිබඳව ගුණ ප්රකාශ කරන්න ගියොත් උන්වහන්සේගේ ජීවමාන ආයුෂ ගෙවී යනවා මිසක් ගුණ කෙළවර නොවන බවත්, උන්වහන්සේම දේශණා කර තියෙනවා. එම නිසා අනුරූප ගුණ දේශණයක් ප්රකාශ කරනවා නම් මෙබඳු ගුණ පෙදෙසට අයත් මේ ගුණ ඇති නිසා මෙම පදය ඇසුරේ වේ, එය අනන්ත ගුණය තුළ ඇතුළත් ය, යනුවෙන් ප්රකාශ කරනවා මිසක් මෙපමණකින් මේ පදය පූර්ණ වේ යැයි නො සිතිය යුතුයි.
රහසින්වත් පව් නොකිරීම, කෙලෙස් හී පහර දුරු කිරීම, පූජාවට සුදුසුවීම යන මේවා අරහං කියන පෙදෙසේ ගුණ මිසක් පූර්ණත්වයක් පෙන්විය හැකි කාරණා නොවෙයි. රහසින්වත් පව් නොකිරීම යන කාරණයේ දී අපට වැටහෙන්නේ ගුණ කඳක අංශුවක් පමණයි. සාමාන්ය පෘථජ්ජන වූ මඟඵල නොලත් අයෙකු මේ ගුණය සිහිකරන විට වැටහෙනවාට වඩා ශතසහශ්ර ගුණයකින් සෝවාන් මගඵලලාභී උතුමන්ට මේ ගුණය වැටහෙනවා. ඊට වඩා ශතසහශ්ර ගුණයකින් සකෘදාගාමී උතුමන්ට වැටහෙනවා. ඊටත් වඩා ශතසහශ්ර ගුණයෙන් අනාගාමී උතුමන්ට වැටහෙනවා. මේ විදිහට රහතන් වහන්සේලාට අනන්තව වැටහෙනවා. ළිඳේ සිටි ගෙම්බා තම ගෙඹි දරුවාට ගවයාගේ පමණ දැක්වීමට පුම්බන්නට ගොස් පැලී මැරුණා සේ, යන ප්රස්ථා පිරුළ වගේ මෙපමණකින් මේ ගුණය ඇත, යනුවෙන් සීමා තබන්නට ගියොත් එසේම නිෂ්ඵල වෙනවා. එම නිසා රහසින්වත් පව් නොකිරීම, කෙලෙස් සැර දුරු වීම, පූජාවන්ට සුදුසු බව කියන මේවාත් අනන්ත වූ අරහං ගුණස්කන්ධයෝ වෙනවා.
අනන්ත නිසා අසීමිතයි, සඡ්ජායනා කිරීම්, මෙනෙහි කිරීම් උචිත යි. එවිට අනන්ත වූ ගුණ ස්වභාවය වැටහෙමින් අනන්ත ගුණ ගරුත්වයේ පිහිටා බුද්ධානුස්සතිය වැඩෙනවා. රහසින්වත් පව් නොකරන බැවින් ද, කෙලෙස් සර දුරු කළ බැවින් ද, පූජාවට සුදුසු බැවින් ද අරහං නම් වේ කියා මෙනෙහි කළොත් එය පමණ දන්නෙකුගේ අදහසක් කථාවක් ලෙසින් වන ප්රකාශයක් බව තේරුම් ගත යුතුයි. බුදුන් වහන්සේ හැර පමණ දකින්නට සමතෙක් තුන් ලෝකයේම නෑ. දකින්නේ නම් අනන්ත බවම පමණක් දකිනවා. ලෝකයේ සම්මත විද්යාඥයකුගේ බහ තෝරන වයසේ දරුවෙක් තම පියා දක්ෂ ලෙස පරීක්ෂණ කර විශ්මයජනක නිෂ්පාදන කරන නිසා උසස් විද්යාඥයෙක් යැයි වෙනත් අයෙකු කියනවා අසා, ඒ වචන මාලාව මතක තබාගෙන මගේ පියා දක්ෂ ලෙස පරීක්ෂණ කර විශ්මයජනක නිපදවීම් කරන නිසා විද්යාඥයෙකැයි නිගමන සහිත කථාවක් කියයි නම්, සැබැවින්ම එය දරුවාගේ වැටහීම් සහිත කියමනක් වේ ද, නැත්නම් බොලඳ කථාවක් වේදැයි සිතා බලන්න. එවිට ඒ අනුසාරයෙන් බුදුගුණ මෙනෙහි කළ යුතු ආකාරය වටහා ගත හැකියි.
දරුවෙකුට සාගරයේ ගැඹුර, පමණ නොවැටහුණත් දියෙන් බිඳක් ගෙන කට ගා රස බලන්නටත්, ජල කඳ පිළිබඳව සීමාවක් නොවැටහුණත් කිමිදී නාන්නටත්, කුණු සෝදා කය පිරිසිදු කරගන්නටත් පුළුවන්. එසේම තමාට වැටහෙන තේරුම් ගත හැකි මට්ටමින් හිතමින් ගුණ සිහිකරන්නත් පුළුවන්. එවිට වචනය හෝ වචනවලට වැරදි ලෙස ගත් අරුතක් හෝ මනසේ ස්පර්ශ නොවී, ගුණ අදහස් ස්පර්ශ වෙනවා. එමඟින් ගුණ දැනීම පහළ වෙනවා. ඒ ස්පර්ශය සුව දෙනවා. එහි ඇලීම, බැඳීම වෙනවා. ගුණ අනුකූල ස්වභාවයට යම් පහළවීමක් හිමි ද, ඒ පහළවීම හෙවත් භව වෙනවා. එවිට ගුණවතෙක් ජනිත වෙනවා. බුදු ගුණ නාම රූපයන් ඇසුරෙන් බිහි වූ ගුණවතාට බුදුගුණයේ සහජ උරුමයට හිමිවන නැණ නුවණ පහණ වෙනවා. අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත යන පෙළ දහම මෙනෙහි කළා ද, අර්ථ ධර්ම නිරුක්ති පටිභාන ශක්ති සහිතව වැටහෙනවා. එය බුදු ගුණ ඇසුරේ ලබන වාසනා ඵලයක්. මේ විදිහට පූර්ව භාග ප්රතිපදා මාර්ගයත් ඒකායන මාර්ගයත් ප්රත්යක්ෂ ඵලය ලෙස රහත් ඵල ලැබීම තෙක් කාර්ය සිද්ධිය වෙනවා.
නවගුණ, පද වශයෙන් සඡ්ජායනා කිරීමත්, පූර්වභාග නුවණ ගෙනදීමට හේතු වෙනවා. ඒක සිද්ධ වෙන්නේ කොහොම ද? සර්වඥතා ඥාණය ප්රත්යක්ෂ කොට ගෙන වීත රාගී, වීත දෝෂී, වීත මෝහී ගුණ වඩන නාම රූපයන් විද්යමාන වෙනවා. පවිත්ර වූ ප්රභාෂ්වර වූ දැනීමෙන් යම් හැඟීමක් දෙන ශබ්ද රූපයක් විද්යමාන කෙරේ ද, ඒ වාග් රූප මාලාව වීත රාගී, වීත දෝෂී, වීත මෝහී ගුණයන්ගෙන් ගෙනවා. එහි අක්ෂර රටාවත්, ශබ්ද රටාවත්, පද රටාවත් අනුකූල නාම රූප පහළ කරන ලෙස ලෝකයට දිස්වෙනවා. ඒ රටාව ඇසුරු කිරීම නිසා නාම රූප ඇසුරක් සිද්ධ වෙනවා. ඒ ඇසුරු කිරීම ප්රත්යක්ෂ කරගෙන විඤ්ඤාණය පහළ වෙනවා.
ඒ විඤ්ඤාණය අනුරූප වූ නාම රූප පහළ කරනවා. එයින් අනුරූප සලායතන වෙනවා. එවිට අනුකූල මනෝ ස්පර්ශය සිද්ධ වෙනවා. එයින් නිවීම, සැනසීම සහිත නිරාමිස සුවය ගෙන දෙනවා. එහි ඇලීම, බැඳී සිටීම වෙනවා. මූල බීජ වූ නාම රූපයෝ යම් ස්වභාවයක් වී ද, ඊට අනුකූල වූ අනුරූපයෝ පහළ වෙනවා. එමඟින් බුද්ධ ගුණවතෙක් ජනිත වෙනවා. ඒ ගුණවතාට අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත සහිත දහම් ශ්රවණය වේ ද, පූර්ව භාග ප්රතිපදා පූර්ණ නිසා ඒකායන වූ රාගක්ෂය, ද්වේශක්ෂය, මෝහක්ෂය වූ මාර්ගය වැඞී ඵල ලබනවා. රහත් බවට පත් වෙනවා.
මිනිසාගේ ලොව පහළවීමක් ඇත් ද, ගස් ජාති, වැල් ජාති, කෘමි ජාති, තිරිසන් ජාති, මත්ස්ය ජාතී ආදී ලෙස අසම්බන්ධ ආකාර ස්වභාව මේ මිනිස් ජාතියේ දකින්නට නෑ. මිනිසාගේ ලෙයට ලෙය, මසට මස, සමට සම, ඉන්ද්රියට ඉන්ද්රිය බද්ධ වෙනවා. ඒ නිසා මිනිස් ජාතියේ ජාති සමානත්වයක් කායිකව පවතින බව බුදුන් වහන්සේ දේශණා කර තියෙනවා. නමුත් මුලා සහගත ලෝකයා මේ ගැන නොසිතා නොයෙක් දුශ්චරිත කරමින්ල ධනයෙන්, බලයෙන්, නිලයෙන් මත්වෙලා තම වංශය උසස් ය, කුලය උසස් ය, ජාතිය උසස් ය, තත්ත්වය තානාන්තරය සම්මතය අනුව මම මෙසේ වෙමියි, සම්මත පනවාගෙන මුලා වූ ජාති අදහසක ගැලී සිටිනවා, යන්නත් බුද්ධ දේශණාවක්. මේ මුලා ජාති ස්වභාවයේ පිහිටා දෘෂ්ටි ගත වී සිටින තුරු නිවන් මඟ වැසෙන බවත් දැන එබැවින් නියම ජාති පහළ වන පටිච්ඡසමුප්පාද දහම් නියාය දැන සසර සැරිසැරීමට හේතුවන ජාතිවල ඉපදීම මේ අත්භවයේදීම හටගන්නා ජාති තුළින් දැන, ඒ ජාති පහළ කරන අවිද්යා, තෘෂ්ණා, උපාදාන බවින් ඊට අනුරූප වූ නාම රූප ස්පර්ශ නොකර ඒවා පහ කරමින්, යම් ජාතියක පහළ වන්නේ ද, එහි ජරා මරණයෙන් පසු මතු පහළ නොවේ ද, ඒ ජාතිය ලබන ජාති මාර්ගය සොයා දැන, ඊට පත්වීමට සුදුසු මඟ වැඩිය යුතුයි. මෙය ද බුද්ධ දේශිත ධර්ම රටාව අනුව පෙන්වන පටිච්ඡසමුප්පාද විවරණයක් බව දැන ගන්න.
ප්රවෘත්ති කලාප හෙවත්, මිනිස් භවයේ මව් කුසින් උපතේ පටන් මහල්ලෙක්ව මිය යන තුරු අතර කාලය තුළ මිනිසා උපදින නියම ජාතිය හේතු ඵල අනුව ලැබෙන අයුරු බුදුන් වහන්සේ දේශණා කර තියෙනවා. ඒ තුළින් මරණින් මතු සසර ගමනට හේතුවන ජාති සහ ඒවාට හේතුවන මාර්ග, පටිච්ඡසමුප්පන්න ධර්ම මාර්ගයෙන් දැන වටහා ගෙන හේතු නිරෝධ ධර්ම නියායෙන් හැර දැමූ විට එබඳු උපතක් සිදු වෙන්නේ නෑ. ඒ සඳහා අනුපූර්ව ප්රතිපදාවෙන් ආර්ය ජාතිවල පහළ විය යුතුයි. කෙළවර අන්තිම ජාතිය වන රහතන් වහන්සේ හෙවත්, රහත් ජාතිය ලැබිය යුතුයි. මෙහිදී පහළ කර නො ගත යුතු ප්රවෘත්ති ජාති කිහිපයක් මෙසේ දක්වන්න පුළුවන්. මිනී මරුවා, හිංසකයා, හොරා, සල්ලාලයා, බේබද්දා, සූදුඅන්තුවා, බොරුකාරයා, කේලමා, ජඩයා, ප්රලාපයා, ලෝභයා, මෝඩයා, මේ ප්රවෘත්ති ජාති අතර ප්රධාන ජාති කිහිපයකි. මේ එක් එක් ජාතියක් තුළ ස්වභාවයේ අඩු වැඩිතාවය අනුව අතුරු ජාතිකයෝ බොහෝ වෙනවා. මේ සියල්ලෝම දුගති හිමි ජාතිකයෝ යිල මතු දුගති උපතට හේතුකාරකයෝ යිල උපතක දී දුක් විපාකවලට හේතුකාරකයෝ යි. මේ ජාති පහළ වන්නේ මෙසේයි.
ප්රාණඝාතය පිළිබඳව යම් පි්රය බවක්ල ආස්වාද බවක්, ලාභ කීර්ති ප්රශංසා ලබන බවට හේතු කාරක බවක් වුණොත් ඒ කෙරෙහි ප්රිය මනාප වී ඒ සඳහා සොයනවා, විමසුම් කරනවා, සෙවූ දේ ලබනවා, දරුණු ආයුධ ඇසුරු කරනවා, සැඩ ගති ප්රිය කරනවා, ප්රාණඝාතයට සුදුසු අරමුණ, පුද්ගලයා මුණගැසෙනවා, ඊට අවස්ථාව සැලසෙනවා. මේවා මොනවා ද? ප්රාණඝාතය සඳහා හේතු ගෙනදෙන ආකාර, ලිංග, නිමිති, උද්දේශ, ප්රඥප්ති, පහළ කරන සත්ව, පුද්ගල, ද්රව්ය, වස්තුයි. ඇස, කන ආදී ඉන්ද්රියන් මඟින් ගන්නා මේවායේ ඇසුර නිසා ඉහත කී ආකාර, ලිංග ආදී නාම රූපයෝ විඤ්ඤාණයේ බැස ගන්නවා. ඒ නාම රූප ප්රත්යයෙන් විඤ්ඤාණය වෙනවා. විඤ්ඤාණය නාම රූප පහළ කරනවා. ඒ නාම රූප නැවත විඤ්ඤාණ පහළ කරනවා. විඤ්ඤාණ බලවත් වෙනවා. ඒවා බලවත් නාම රූප පහළ කරනවා. එවිට ඇස, කන, දිව,
නාසය, ශරීරය, මනස අනුකූල කරමින් අනුරූපව සලායතන පහළ වෙනවා. එවිට අනුරූප ස්පර්ශ වෙනවා. යම් නාම රූප ධර්මයක්, යම් ස්වභාව ඇත්තේ ද, ඊට ආවේනික වින්දනය පහළ වෙනවා. එවිට ප්රිය මධුර ආස්වාද ලෙස භුක්ති විඳිමින් එහිම ඇළුම් කරනවා. තණ්හාව වෙනවා. ඒ නිසාම තණ්හා කළ තැන තදින් බැඳීම හෙවත්, උපාදාන වෙනවා. පවත්වා ගැනීමේ බලාපොරොත්තු දැඩි වෙනවා. එවිට අනුරූප වූ ස්වභාවයට සිත, කය, පරිසරය හැඩ ගැසෙනවා. ඒ පහළ කිරීම හෙවත්, භවය ගතියට අනුව සිදුවෙනවා. කටයුත්ත ක්රියාත්මක වෙනවා. ඵලය නිපද වී හමාරයි. දැන් මිනීමරුවා යන ජාතිය පහළ වුණා.
මේ අනුසාරයෙන් පටිච්ඡසමුප්පාද ධර්ම නියාමයෙන් ප්රවෘත්ති ජාති පහළ වන අයුරු වටහාගත යුතුයි. එම නිසා මිනීමරුවා යන ජාතිය හේතු ඵලයක් පටිච්ඡු සමුප්පන්නයි. දුකට හේතු වෙයි. ඊට ආසා කළත් උපන් සෑම ජාතියක්ම ජරා ව්යාධි මරණයන්ට ගොදුරු වෙනවා, වැනසෙනවා. සාරත්වයක් දෙන්නෙ නෑ. නිස්සාරයි. එය හේතුවට අනුකූල ඵලය මිසක් කැමති සේ පැවැත්විය හැක්කක් නොවෙයි. එසේම ගැලවීමට මඟක් තියෙනවා. කිසිවකුගේ බලයකට, අණසකට යටත් ව කිසිම ජාතියකින් තමාට වෙන් නොවිය හැකි ලෙස බැඳ තබා නෑ. හේතුව ඇසුරු කිරීම තමා කළ දෙයක්. එවිට තමා ලෙස තිබුණේ හේතු ඵල ක්රියාවලිය යි. ඒ හේතුඵල ක්රියාවලිය අවිද්යා, තණ්හා, උපාදාන නිසාම ක්රියාත්මක වුණා. එයින් ක්රියාඵලය, තමා ලෙස හෙවත්, ප්රවෘත්ති ජාති ලෙස පහළ වී තියෙනවා.
අවිද්යා, තණ්හා, උපාදාන, නිරෝධ කරන මඟ බුදුන් වහන්සේ දේශණා කර තියෙනවා. ඒ සත්ය ලෝකෝත්තර මර්ගය කිසිම ශ්රේෂ්ඨ උතුමකුගේ නිෂ්පාදනයක් ද නොවෙයි. සිදුකර ඇත්තේ යටපත්ව අවිද්යමාන තිබූවක් මතුකර විද්යමාන කිරීම පමණයි. මිදීමට රුකුල් දෙන මහා ශක්තිය ද මතුකර තියෙනවා. එම ශක්තිය උපයෝගී කර ගනිමින් ආර්ය මඟ ජාති දැන ඒ මඟ, ඒ ජාති ඇසුරෙන් දුක් කෙළවර කරන රහත් ඵලය නමැති අන්තිම ජාතිය කරා යන මඟ පටිච්ඡසමුප්පන්නව යා යුතුයි. සූවිසි ගුණ තුළින් අනුගමනය කළ යුතු ඒ මාර්ගය වටහා ගත් විට ඒ ශාසනික වූ නාමරූප ස්පර්ශය සුදුසු පරිදි ලැබෙනවා. ඒ අනුසාරයෙන් පටිච්ඡසමුප්පන්නව ආර්ය ජාති පෙළ, පූර්ව භාග ප්රතිපදා වශයෙන් ද, ඒකායන මාර්ග වශයෙන් ද, ඵල වශයෙන් ද, පහළ වෙනවා. මේ විස්තරය පෙන්වූයේ චතුර් ආරක්ෂා පූර්ව භාග ප්රතිපදා
සිදුවන අයුරු පෙන්වීමට යි.
මෙසේ බුදු ගුණ මෙනෙහි කරන විට තමාට වැටහෙන කොටස අනන්ත බුදු ගුණයේ අංශු මාත්රයක් බව වැටහෙනවා. එවිට අසමසම වූ ලොව්තුරා බුදුන් වහන්සේලාගේ ස්වභාවය වැටහෙමින් බුදුගුණ අනන්ත බව වැටහෙමින් සම්යක් ප්රයෝග වූ ද, අනන්ත සසරේ පටන් ලෞකිකත්වයට ඇදෙමින් තිබූ තණ්හා උපාදානයෙන් මෙල්ල වෙනවා. බුදුසරණ ලැබී සැනසුමට, ඒකායන මාර්ගයට සුදුසු ප්රතිපදාව අනුගමනයට සුදුසු වූ ජාතියක පිහිටි බව වැටහෙනවා. දහම් ගුණ, සඟ ගුණ සිහි කිරීමත් මෙසේම යි. පිළිසරණත් ඒ විදිහටම ලැබෙනවා. මේ තුන් පිළිසරණ නැතිව අනන්ත සසරේ පටන් ආ තණ්හා උපාදාන මැඬපවත්වන්න බෑ. තමා නො දැනුවත්ව ම රැවටී රූපා රූප භවයන්හි ස්වභාවයන් ස්පර්ශ කර එහි තණ්හා උපාදාන බැඳී නිවන යැයි රැවටෙනවා. සතර මංසංධියක සිටින කෙනකුට හතර දෙසකට පාරවල් හතරක් පේනවා. මංසංධිය මධ්යයයි. පාර තෝරා ගත යුත්තේ එතනදීයි. මේ විදිහට උපමා තෝරා ගන්න. එක් මගක් නිවනටයි. එකක් කාම ලෝකයටයි. එකක් රූප ලෝකයටයි. අනෙක අරූප ලෝකයටයි.
යම් ලෝකයකට යන පාරක් ගන්නේ නම් ඒ පාර ඒ ලොවට මිස, වෙන ලෝකයකට නොවෙයි. වෙන ලෝකයකට යන්න නම් මොහොතකින් හෝ සිව්මංසලට ආපසු ඇවිත් හැරී සුදුසු පාරේ යා යුතුයි. එසේ නොහැරී නෑවිත් කිසිවිටෙක අනික් ලොවකට ද, නිවනට ද, යන්න බෑ. බුදුන් වහන්සේ මහා බ්රහ්මයාට ධර්ම දේශණා කළත් හැරෙන්න බැරි වූ නිසා තවමත් බඹලොව තණ්හා උපාදාන භව ජාති පහළ කරමින් ඉන්නවා.
එකල රූප ලෝක හා අරූප ලෝක මාර්ගයන්හි ගිය යෝගීන් බුදුන් වහන්සේට හෝ නිවන් මඟට සම්බන්ධව නිවන් මඟට නොහැරී උන්වහන්සේ ආත්මය වනසන භයානක කෙනකු ලෙසත්, ප්රකාශ කළා. අන්ය මාර්ග ඇසුරෙන් සිදුවන තණ්හා උපාදානයෝ කෙතරම් රැවටීම් සහගත ද, මුලා සහගත ද, යන්න මෙයින් පැහැදිලි වෙනවා. සිල්වත් වූ පළියට ධ්යානලාභී වූ පළියට තණ්හා උපාදානයෝ මැඬලන්න බෑ. අවිද්යාව, අන්ධ බව නැති කරන්න බෑ. සෝතාපන්න නම් වූ ඇස් ඇති ජාතියට පත්නොවුණ හොත් ශකයාණන් වහන්සේලා කොතෙක් දහම් නැණපහන් දැල්වූවත් අන්ධ බැවින් නොපෙනෙනු ඇත. අත ගා ලැබූ ස්පර්ශයකට ම මුලා වෙලා රැවටෙනවා මිසක්, ඇස් නැත්තෙක් කවදා නම් රූ සටහන් දකී ද? ඇස් පහළ කරගත් සියල්ලෝ යම් දිනක බුදු ගුණ ගරු කළ අයම ය. අපදාන පාලියේ ථේරාපදානයෝ මීට සාක්ෂි දරනවා. ලොව්තුරා බුදුවීමට ද, බුද්ධ ප්රසාදය මුල් විය යුතුයි. මේ බුදු ගුණයෙහි අංශු මාත්ර හෝ ප්රසාදයක් පූර්ව භාග ප්රතිපදාවේ මුළටම පහළ වන දිනයක් ඇත් ද, ඒ අවස්ථාව මේ භවයට වසර කල්ප ගණනකට ඈතයි. දහම් ඇස පහළ වන්නේ මෙසේ කල්ප ගණනක් ගිය මූලික ගුණයේ වැඩුණු අයට යි. ඒ පූර්ව භාග ප්රතිපදාවේ කල්ප ගණනකට පෙර මුල් වූ තෙරුවන් කෙරෙහි ප්රසාද අවස්ථා ද සත්වයෙකුට ලබන්නට හේතු වාසනා තිබිය යුතුයි. එම හේතු වාසනාවට ද ඈත අතීත වූ මුලක් තියෙනවා. එය නම් ආර්ය ගුණයට ළඟම ඇති ලෞකිකත්වයේ මව්පියන්ට ගරු කර ලබන ගුණ පැහැදීමයි.
මෙහෙම කිව්වාම අධෛර්යමත් නොවිය යුතුයි. බුදු, දම්, සඟ ගුණ අසන්නට, දර්ශණය කරන්නට, සිත්හි පවත්වන්නට ඔබට යම් ආසාවක් ඇත් ද, ඒ ගුණය කෙරෙහි සිත් බැඳී, එබඳු ගුණවතුන් ඇසුරක් ඔබට ද ඇත් ද, ඔබ මීට කල්ප ගණනක පටන් පූර්ව භාග ප්රතිපදාවක ආරම්භය ඇති වටිනා පින්වතෙක් බව වටහා ගන්න. තෙරුවන් හි පැහැදෙන, ගුණ කියන, ගුණයෙහි බැස සිටින ඔබගේ නිවන දහම් ඇස ඒ මොහොතේ පහළ වන්නට තරම් අත ළඟයි. මේ මඟ නො වැඩූ, සසර එම වාසනාව නො ලැබූවෙකුට තෙරුවන් ගුණය කොතෙක් විද්යමාන වූවත්, අංශුමාත්ර ප්රසාදයක් පහළ වෙන්නේ නෑ. එබන්දෝ කෙසේවත් ගුණ ගරුක වෙන්නෙත් නෑ.
එම නිසා එබඳු අය දැක්කත් අසන්න ලැබුණත් ඒ ගැන කම්පා ද නොවිය යුතුයි. අවමන් ද නො කළ යුතුයි. මුණින් පෙරලෙන්නටවත් බැරි දරුවෙක් දැක මොහුට දුවන්නට බැරි ඇයි දැයි අහනවා නම්, හිතනවා නම්, එහෙම අහන හිතන තමා ද සිටින්නේ මහ මුලාවක බව දැනගත යුතුයි. මේ තමයි උපේක්ෂා විය යුතු තැන්. ශාසනික වූ කරුණා මාර්ගයෙන් කවදා හෝ යහමඟට පත් වේවායි ඒ අයට ද, ආශිර්වාද පැතිරවිය යුතුයි. ඒක තෙරුවන් ගුණ දරන උතුමන්ගේ සිරිතක්. මේ ගුණ තුළට ඇතුළු වන උතුමන්ට එම නම්වලින් ආමන්ත්රණය කිරීමත් සිදුකරන්නක්. බුදුගුණ කියන විට බුදුන් වහන්සේට පමණක් අයිති ගුණ කියාත්, දම් ගුණ ධර්ම රත්නයට පමණක් අයිති ගුණ කියාත්, සඟ ගුණ සංඝරත්නයට පමණක් හිමි ගුණ කියාත්, සමහර අය සිතනවා. නමුත් එය එසේ නොවෙයි. මේ අනන්ත වූ ගුණස්කන්ධ මාලාවන් ඒ ඒ මට්ටමින් ආර්ය පුද්ගලයන්ටත් තියෙනවා. ශේෂමාත්රව අනුමාන වශයෙන් පෘතඡ්ජන ගෝත්රය නො ඉක්ම වූ බෞද්ධයන්ටත් තියෙනවා. (බ්රහ්මජාල සූත්රය) එසේ නොමැතිව බුදුගුණ නවය බුදුන්වහන්සේට පමණක් නම්, ඒ ගුණ නාමයන්ගෙන් රහතන් වහන්සේලාට ආමන්ත්රණය නොකෙරිය යුතුයි. බුදුන් වහන්සේ ද රහතන් වහන්සේලාගේ ගුණයන්ගෙන් පූර්ණයි. නවමහා සඟ ගුණයන්ගෙන් පූර්ණයි. ධජග්ග සූත්රයේ දී ශාසන අනුගාමික පින්වතුන්ට බියක් තැති ගැන්මක්, ලොමු දැහැගැන්මක් ඇති වුවොත්, බුදුගුණ, දම් ගුණ, සඟ ගුණ හෝ සිහි කරන ලෙසත් එවිට සියලූ භය තැති ගැනුම්, ලොමු දැහැගැනීම් දුරුවන බවත් පෙන්වා, ඊට හේතුව තථාගතයන් වහන්සේ කිසිවිට කිසිවකට බිය තැතිගැනුම් පලායාම් නැති නිසා බවත් දේශණා කර තියෙනවා. එයින් හැෙඟන්නේ සඟ ගුණ, නමුත් තථාගත ගුණ ම බවයි. තථාගතයන් වහන්සේ සූවිසි තුණුරුවන් ගුණයෙන්ම පූර්ණයි.
කෙබඳු මට්ටමකින් හෝ ගුණයක් තුළ ඇති අනන්ත ගුණ මාලාවන්ගෙන් යම් මට්ටමක් හෙවත් කොටසක් දරන්නේ නම් ගුණ දරන උතුමන්ගේ සංඛ්යාවට වැටෙන බව බුදුන් වහන්සේ දේශණා කර තියෙන්නේ සුපටිපන්න, උජුපටිපන්න, ඥායපටිපන්න, සාමීචිපටිපන්න යන මේ ගුණ, සංඝයාට පවතින බවත්, සංඝත්වයේ ගුණ බවත්, ඒ ගුණ දරන උතුමන් පුද්ගල වශයෙන් අට කොටසක් ද මාර්ගඵල වශයෙන් යුගල ලෙස ගතහොත් හතර කොටසක් ද ලෙසත්, දේශනා කරමිනුයි. එහෙත් සෝතාපන්න පුද්ගලයාට වඩා මෙම ගුණ සකෘදාගාමී පුද්ගලයා ළඟ වැඩියි. අනාගාමී උතුමා ළඟ ඊටත් වැඩියි. රහතන් වහන්සේ ළඟ ඊටත් වැඩියි. බුදුන් වහන්සේ ළඟ පූර්ණයි. එහෙත් ප්රත්යක්ෂ ගුණ ටිකක් තිබුණත් සංඝ නමින් අමතනවා. මේ පරමාර්ථ සංඝත්වයයි, නියමාකාර සංඝත්වයයි. ඒකට ගිහි, පැවිදි භේදයක් හෝ ස්ත්රී පුරුෂ භේදයක් නෑ.
රහතන් වහන්සේලා ළඟ බුදුගුණවල අරහං ගුණයත් තියෙනවා. එම නිසා අරහං කියා රහතන් වහන්සේටත් ආමන්ත්රණය කරනවා. ඒ බව මඡ්ජිම නිකාය (1) (බු.ජ.ග්ර.මා) 650 පිටුවේ එන මහා අස්සපුර සූත්රයේ 33 ගාථාවේ මෙසේ සඳහන් වෙනවා.
කථංච භික්ඛවේ භික්ඛු අරහං හෝති ආරකාස්ස හොන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා සංකිලේසිකා පොනොභවිකා සදරා දුක්ඛ විපාකා ආයතිං ජාති ජරා මරණියා ඒවං ඛො භික්ඛු අරහං හෝති
එසේම බුදුගුණයක් වූ සුගත ගුණය ද රහතන් වහන්සේලාටත් තියෙනවා. ඒ නමින් ද අමතනවා. ඒ බව අංගුත්තර නිකායේ (1) ආනන්ද වර්ගයෙහි දක්වා තියෙනවා.
ස්වාමීනී ඔබ වහන්සේලාගේ රාගය, ද්වේශය, මෝහය, ප්රහීන විය. මතු නුපදින ස්වභාව ඇත්තාහුය. ඔබ වහන්සේලා ලෝකයෙහි සුගත වන්නාහුය.
මේ විදිහට රහතන් වහන්සේලා ළඟ බුදු, දම්, සඟ ගුණ පිහිටා තියෙනවා. ඊට හේතුව උන්වහන්සේලා ආර්ය ගුණය තුළින් ඒ ගුණ මාලාවන් දරමින් සූවිසි මහා ගුණ මාලාවන්හි එල්බෙමින් ගොස් රහත් ඵලය ලබා ඇති නිසයි. ගුණ මෙනෙහි කරමින් ඒ ගුණ අනන්ත බව දකිමින් සයුරෙන් ගත් ජල දෝතක් මෙන් ගුණ දරාගෙන නිවන් ගමනට සෑහෙන ගුණ මාලා ගනිමින් දරාගෙන ගුණවතෙක් වෙමින් රහතන් වහන්සේ යන ආර්ය ශ්රේෂ්ඨ ජාතියට පත්වනතුරු සූවිසි ගුණ තුළ ගමන් කොට බිය තැති ගැනුම්, ලොමු දැහැගැන්වීම් නැතිව ආර්ය මාර්ගය පූර්ණ කරනවා. පූර්ණ කරනතුරු සරණාගමනය ද රහත් ඵලයෙන් පූර්ණ වූ විට සරණගත බවට ද පත් වෙනවා. මේ විදිහට තිසරණය වටහා ගෙන බුද්ධානුස්සතිය දරාගත් විට එය මහත් වූ ආරක්ෂාවක් වෙනවා.
ඒ ඇයි…? බුදු ගුණ නම් අනන්තයි. ගුණ පදය කියන්නේ ගුණ පෙදෙසක්. අනන්තය තුළ ඇති පෙදෙසත් අනන්තයි. අනන්ත ලෝක ධාතු පිහිටි අනන්ත ආකාසය ප්රදේශ දහයකට බෙදුවත්, ඒ දස ප්රදේශයට මෙපමණකින් මේ ප්රදේශය පූර්ණ වේ යැයි කිව නො හැකිවා මෙන්, අනන්ත පද හෙවත් ප්රදේශ වූ බුදුගුණ මෙපමණකින්, මේ ප්රදේශය වේ යැයි කියන්න බෑ. යම් බුදුවරයන් වහන්සේ නමක් සාමුක්ඛන්සික (මෝක්ෂය උදෙසා කරන දේශනා - චතුරාර්ය සත්ය කුළුගන්වා කෙරෙන අසමසම දේශනා) දේශණා නියායෙන් එක ගුණයක් නැත්නම් එක ගුණ පෙදෙසක් පිළිබඳව ගුණ ප්රකාශ කරන්න ගියොත් උන්වහන්සේගේ ජීවමාන ආයුෂ ගෙවී යනවා මිසක් ගුණ කෙළවර නොවන බවත්, උන්වහන්සේම දේශණා කර තියෙනවා. එම නිසා අනුරූප ගුණ දේශණයක් ප්රකාශ කරනවා නම් මෙබඳු ගුණ පෙදෙසට අයත් මේ ගුණ ඇති නිසා මෙම පදය ඇසුරේ වේ, එය අනන්ත ගුණය තුළ ඇතුළත් ය, යනුවෙන් ප්රකාශ කරනවා මිසක් මෙපමණකින් මේ පදය පූර්ණ වේ යැයි නො සිතිය යුතුයි.
රහසින්වත් පව් නොකිරීම, කෙලෙස් හී පහර දුරු කිරීම, පූජාවට සුදුසුවීම යන මේවා අරහං කියන පෙදෙසේ ගුණ මිසක් පූර්ණත්වයක් පෙන්විය හැකි කාරණා නොවෙයි. රහසින්වත් පව් නොකිරීම යන කාරණයේ දී අපට වැටහෙන්නේ ගුණ කඳක අංශුවක් පමණයි. සාමාන්ය පෘථජ්ජන වූ මඟඵල නොලත් අයෙකු මේ ගුණය සිහිකරන විට වැටහෙනවාට වඩා ශතසහශ්ර ගුණයකින් සෝවාන් මගඵලලාභී උතුමන්ට මේ ගුණය වැටහෙනවා. ඊට වඩා ශතසහශ්ර ගුණයකින් සකෘදාගාමී උතුමන්ට වැටහෙනවා. ඊටත් වඩා ශතසහශ්ර ගුණයෙන් අනාගාමී උතුමන්ට වැටහෙනවා. මේ විදිහට රහතන් වහන්සේලාට අනන්තව වැටහෙනවා. ළිඳේ සිටි ගෙම්බා තම ගෙඹි දරුවාට ගවයාගේ පමණ දැක්වීමට පුම්බන්නට ගොස් පැලී මැරුණා සේ, යන ප්රස්ථා පිරුළ වගේ මෙපමණකින් මේ ගුණය ඇත, යනුවෙන් සීමා තබන්නට ගියොත් එසේම නිෂ්ඵල වෙනවා. එම නිසා රහසින්වත් පව් නොකිරීම, කෙලෙස් සැර දුරු වීම, පූජාවන්ට සුදුසු බව කියන මේවාත් අනන්ත වූ අරහං ගුණස්කන්ධයෝ වෙනවා.
අනන්ත නිසා අසීමිතයි, සඡ්ජායනා කිරීම්, මෙනෙහි කිරීම් උචිත යි. එවිට අනන්ත වූ ගුණ ස්වභාවය වැටහෙමින් අනන්ත ගුණ ගරුත්වයේ පිහිටා බුද්ධානුස්සතිය වැඩෙනවා. රහසින්වත් පව් නොකරන බැවින් ද, කෙලෙස් සර දුරු කළ බැවින් ද, පූජාවට සුදුසු බැවින් ද අරහං නම් වේ කියා මෙනෙහි කළොත් එය පමණ දන්නෙකුගේ අදහසක් කථාවක් ලෙසින් වන ප්රකාශයක් බව තේරුම් ගත යුතුයි. බුදුන් වහන්සේ හැර පමණ දකින්නට සමතෙක් තුන් ලෝකයේම නෑ. දකින්නේ නම් අනන්ත බවම පමණක් දකිනවා. ලෝකයේ සම්මත විද්යාඥයකුගේ බහ තෝරන වයසේ දරුවෙක් තම පියා දක්ෂ ලෙස පරීක්ෂණ කර විශ්මයජනක නිෂ්පාදන කරන නිසා උසස් විද්යාඥයෙක් යැයි වෙනත් අයෙකු කියනවා අසා, ඒ වචන මාලාව මතක තබාගෙන මගේ පියා දක්ෂ ලෙස පරීක්ෂණ කර විශ්මයජනක නිපදවීම් කරන නිසා විද්යාඥයෙකැයි නිගමන සහිත කථාවක් කියයි නම්, සැබැවින්ම එය දරුවාගේ වැටහීම් සහිත කියමනක් වේ ද, නැත්නම් බොලඳ කථාවක් වේදැයි සිතා බලන්න. එවිට ඒ අනුසාරයෙන් බුදුගුණ මෙනෙහි කළ යුතු ආකාරය වටහා ගත හැකියි.
දරුවෙකුට සාගරයේ ගැඹුර, පමණ නොවැටහුණත් දියෙන් බිඳක් ගෙන කට ගා රස බලන්නටත්, ජල කඳ පිළිබඳව සීමාවක් නොවැටහුණත් කිමිදී නාන්නටත්, කුණු සෝදා කය පිරිසිදු කරගන්නටත් පුළුවන්. එසේම තමාට වැටහෙන තේරුම් ගත හැකි මට්ටමින් හිතමින් ගුණ සිහිකරන්නත් පුළුවන්. එවිට වචනය හෝ වචනවලට වැරදි ලෙස ගත් අරුතක් හෝ මනසේ ස්පර්ශ නොවී, ගුණ අදහස් ස්පර්ශ වෙනවා. එමඟින් ගුණ දැනීම පහළ වෙනවා. ඒ ස්පර්ශය සුව දෙනවා. එහි ඇලීම, බැඳීම වෙනවා. ගුණ අනුකූල ස්වභාවයට යම් පහළවීමක් හිමි ද, ඒ පහළවීම හෙවත් භව වෙනවා. එවිට ගුණවතෙක් ජනිත වෙනවා. බුදු ගුණ නාම රූපයන් ඇසුරෙන් බිහි වූ ගුණවතාට බුදුගුණයේ සහජ උරුමයට හිමිවන නැණ නුවණ පහණ වෙනවා. අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත යන පෙළ දහම මෙනෙහි කළා ද, අර්ථ ධර්ම නිරුක්ති පටිභාන ශක්ති සහිතව වැටහෙනවා. එය බුදු ගුණ ඇසුරේ ලබන වාසනා ඵලයක්. මේ විදිහට පූර්ව භාග ප්රතිපදා මාර්ගයත් ඒකායන මාර්ගයත් ප්රත්යක්ෂ ඵලය ලෙස රහත් ඵල ලැබීම තෙක් කාර්ය සිද්ධිය වෙනවා.
නවගුණ, පද වශයෙන් සඡ්ජායනා කිරීමත්, පූර්වභාග නුවණ ගෙනදීමට හේතු වෙනවා. ඒක සිද්ධ වෙන්නේ කොහොම ද? සර්වඥතා ඥාණය ප්රත්යක්ෂ කොට ගෙන වීත රාගී, වීත දෝෂී, වීත මෝහී ගුණ වඩන නාම රූපයන් විද්යමාන වෙනවා. පවිත්ර වූ ප්රභාෂ්වර වූ දැනීමෙන් යම් හැඟීමක් දෙන ශබ්ද රූපයක් විද්යමාන කෙරේ ද, ඒ වාග් රූප මාලාව වීත රාගී, වීත දෝෂී, වීත මෝහී ගුණයන්ගෙන් ගෙනවා. එහි අක්ෂර රටාවත්, ශබ්ද රටාවත්, පද රටාවත් අනුකූල නාම රූප පහළ කරන ලෙස ලෝකයට දිස්වෙනවා. ඒ රටාව ඇසුරු කිරීම නිසා නාම රූප ඇසුරක් සිද්ධ වෙනවා. ඒ ඇසුරු කිරීම ප්රත්යක්ෂ කරගෙන විඤ්ඤාණය පහළ වෙනවා.
ඒ විඤ්ඤාණය අනුරූප වූ නාම රූප පහළ කරනවා. එයින් අනුරූප සලායතන වෙනවා. එවිට අනුකූල මනෝ ස්පර්ශය සිද්ධ වෙනවා. එයින් නිවීම, සැනසීම සහිත නිරාමිස සුවය ගෙන දෙනවා. එහි ඇලීම, බැඳී සිටීම වෙනවා. මූල බීජ වූ නාම රූපයෝ යම් ස්වභාවයක් වී ද, ඊට අනුකූල වූ අනුරූපයෝ පහළ වෙනවා. එමඟින් බුද්ධ ගුණවතෙක් ජනිත වෙනවා. ඒ ගුණවතාට අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත සහිත දහම් ශ්රවණය වේ ද, පූර්ව භාග ප්රතිපදා පූර්ණ නිසා ඒකායන වූ රාගක්ෂය, ද්වේශක්ෂය, මෝහක්ෂය වූ මාර්ගය වැඞී ඵල ලබනවා. රහත් බවට පත් වෙනවා.
මිනිසාගේ ලොව පහළවීමක් ඇත් ද, ගස් ජාති, වැල් ජාති, කෘමි ජාති, තිරිසන් ජාති, මත්ස්ය ජාතී ආදී ලෙස අසම්බන්ධ ආකාර ස්වභාව මේ මිනිස් ජාතියේ දකින්නට නෑ. මිනිසාගේ ලෙයට ලෙය, මසට මස, සමට සම, ඉන්ද්රියට ඉන්ද්රිය බද්ධ වෙනවා. ඒ නිසා මිනිස් ජාතියේ ජාති සමානත්වයක් කායිකව පවතින බව බුදුන් වහන්සේ දේශණා කර තියෙනවා. නමුත් මුලා සහගත ලෝකයා මේ ගැන නොසිතා නොයෙක් දුශ්චරිත කරමින්ල ධනයෙන්, බලයෙන්, නිලයෙන් මත්වෙලා තම වංශය උසස් ය, කුලය උසස් ය, ජාතිය උසස් ය, තත්ත්වය තානාන්තරය සම්මතය අනුව මම මෙසේ වෙමියි, සම්මත පනවාගෙන මුලා වූ ජාති අදහසක ගැලී සිටිනවා, යන්නත් බුද්ධ දේශණාවක්. මේ මුලා ජාති ස්වභාවයේ පිහිටා දෘෂ්ටි ගත වී සිටින තුරු නිවන් මඟ වැසෙන බවත් දැන එබැවින් නියම ජාති පහළ වන පටිච්ඡසමුප්පාද දහම් නියාය දැන සසර සැරිසැරීමට හේතුවන ජාතිවල ඉපදීම මේ අත්භවයේදීම හටගන්නා ජාති තුළින් දැන, ඒ ජාති පහළ කරන අවිද්යා, තෘෂ්ණා, උපාදාන බවින් ඊට අනුරූප වූ නාම රූප ස්පර්ශ නොකර ඒවා පහ කරමින්, යම් ජාතියක පහළ වන්නේ ද, එහි ජරා මරණයෙන් පසු මතු පහළ නොවේ ද, ඒ ජාතිය ලබන ජාති මාර්ගය සොයා දැන, ඊට පත්වීමට සුදුසු මඟ වැඩිය යුතුයි. මෙය ද බුද්ධ දේශිත ධර්ම රටාව අනුව පෙන්වන පටිච්ඡසමුප්පාද විවරණයක් බව දැන ගන්න.
ප්රවෘත්ති කලාප හෙවත්, මිනිස් භවයේ මව් කුසින් උපතේ පටන් මහල්ලෙක්ව මිය යන තුරු අතර කාලය තුළ මිනිසා උපදින නියම ජාතිය හේතු ඵල අනුව ලැබෙන අයුරු බුදුන් වහන්සේ දේශණා කර තියෙනවා. ඒ තුළින් මරණින් මතු සසර ගමනට හේතුවන ජාති සහ ඒවාට හේතුවන මාර්ග, පටිච්ඡසමුප්පන්න ධර්ම මාර්ගයෙන් දැන වටහා ගෙන හේතු නිරෝධ ධර්ම නියායෙන් හැර දැමූ විට එබඳු උපතක් සිදු වෙන්නේ නෑ. ඒ සඳහා අනුපූර්ව ප්රතිපදාවෙන් ආර්ය ජාතිවල පහළ විය යුතුයි. කෙළවර අන්තිම ජාතිය වන රහතන් වහන්සේ හෙවත්, රහත් ජාතිය ලැබිය යුතුයි. මෙහිදී පහළ කර නො ගත යුතු ප්රවෘත්ති ජාති කිහිපයක් මෙසේ දක්වන්න පුළුවන්. මිනී මරුවා, හිංසකයා, හොරා, සල්ලාලයා, බේබද්දා, සූදුඅන්තුවා, බොරුකාරයා, කේලමා, ජඩයා, ප්රලාපයා, ලෝභයා, මෝඩයා, මේ ප්රවෘත්ති ජාති අතර ප්රධාන ජාති කිහිපයකි. මේ එක් එක් ජාතියක් තුළ ස්වභාවයේ අඩු වැඩිතාවය අනුව අතුරු ජාතිකයෝ බොහෝ වෙනවා. මේ සියල්ලෝම දුගති හිමි ජාතිකයෝ යිල මතු දුගති උපතට හේතුකාරකයෝ යිල උපතක දී දුක් විපාකවලට හේතුකාරකයෝ යි. මේ ජාති පහළ වන්නේ මෙසේයි.
ප්රාණඝාතය පිළිබඳව යම් පි්රය බවක්ල ආස්වාද බවක්, ලාභ කීර්ති ප්රශංසා ලබන බවට හේතු කාරක බවක් වුණොත් ඒ කෙරෙහි ප්රිය මනාප වී ඒ සඳහා සොයනවා, විමසුම් කරනවා, සෙවූ දේ ලබනවා, දරුණු ආයුධ ඇසුරු කරනවා, සැඩ ගති ප්රිය කරනවා, ප්රාණඝාතයට සුදුසු අරමුණ, පුද්ගලයා මුණගැසෙනවා, ඊට අවස්ථාව සැලසෙනවා. මේවා මොනවා ද? ප්රාණඝාතය සඳහා හේතු ගෙනදෙන ආකාර, ලිංග, නිමිති, උද්දේශ, ප්රඥප්ති, පහළ කරන සත්ව, පුද්ගල, ද්රව්ය, වස්තුයි. ඇස, කන ආදී ඉන්ද්රියන් මඟින් ගන්නා මේවායේ ඇසුර නිසා ඉහත කී ආකාර, ලිංග ආදී නාම රූපයෝ විඤ්ඤාණයේ බැස ගන්නවා. ඒ නාම රූප ප්රත්යයෙන් විඤ්ඤාණය වෙනවා. විඤ්ඤාණය නාම රූප පහළ කරනවා. ඒ නාම රූප නැවත විඤ්ඤාණ පහළ කරනවා. විඤ්ඤාණ බලවත් වෙනවා. ඒවා බලවත් නාම රූප පහළ කරනවා. එවිට ඇස, කන, දිව,
නාසය, ශරීරය, මනස අනුකූල කරමින් අනුරූපව සලායතන පහළ වෙනවා. එවිට අනුරූප ස්පර්ශ වෙනවා. යම් නාම රූප ධර්මයක්, යම් ස්වභාව ඇත්තේ ද, ඊට ආවේනික වින්දනය පහළ වෙනවා. එවිට ප්රිය මධුර ආස්වාද ලෙස භුක්ති විඳිමින් එහිම ඇළුම් කරනවා. තණ්හාව වෙනවා. ඒ නිසාම තණ්හා කළ තැන තදින් බැඳීම හෙවත්, උපාදාන වෙනවා. පවත්වා ගැනීමේ බලාපොරොත්තු දැඩි වෙනවා. එවිට අනුරූප වූ ස්වභාවයට සිත, කය, පරිසරය හැඩ ගැසෙනවා. ඒ පහළ කිරීම හෙවත්, භවය ගතියට අනුව සිදුවෙනවා. කටයුත්ත ක්රියාත්මක වෙනවා. ඵලය නිපද වී හමාරයි. දැන් මිනීමරුවා යන ජාතිය පහළ වුණා.
මේ අනුසාරයෙන් පටිච්ඡසමුප්පාද ධර්ම නියාමයෙන් ප්රවෘත්ති ජාති පහළ වන අයුරු වටහාගත යුතුයි. එම නිසා මිනීමරුවා යන ජාතිය හේතු ඵලයක් පටිච්ඡු සමුප්පන්නයි. දුකට හේතු වෙයි. ඊට ආසා කළත් උපන් සෑම ජාතියක්ම ජරා ව්යාධි මරණයන්ට ගොදුරු වෙනවා, වැනසෙනවා. සාරත්වයක් දෙන්නෙ නෑ. නිස්සාරයි. එය හේතුවට අනුකූල ඵලය මිසක් කැමති සේ පැවැත්විය හැක්කක් නොවෙයි. එසේම ගැලවීමට මඟක් තියෙනවා. කිසිවකුගේ බලයකට, අණසකට යටත් ව කිසිම ජාතියකින් තමාට වෙන් නොවිය හැකි ලෙස බැඳ තබා නෑ. හේතුව ඇසුරු කිරීම තමා කළ දෙයක්. එවිට තමා ලෙස තිබුණේ හේතු ඵල ක්රියාවලිය යි. ඒ හේතුඵල ක්රියාවලිය අවිද්යා, තණ්හා, උපාදාන නිසාම ක්රියාත්මක වුණා. එයින් ක්රියාඵලය, තමා ලෙස හෙවත්, ප්රවෘත්ති ජාති ලෙස පහළ වී තියෙනවා.
අවිද්යා, තණ්හා, උපාදාන, නිරෝධ කරන මඟ බුදුන් වහන්සේ දේශණා කර තියෙනවා. ඒ සත්ය ලෝකෝත්තර මර්ගය කිසිම ශ්රේෂ්ඨ උතුමකුගේ නිෂ්පාදනයක් ද නොවෙයි. සිදුකර ඇත්තේ යටපත්ව අවිද්යමාන තිබූවක් මතුකර විද්යමාන කිරීම පමණයි. මිදීමට රුකුල් දෙන මහා ශක්තිය ද මතුකර තියෙනවා. එම ශක්තිය උපයෝගී කර ගනිමින් ආර්ය මඟ ජාති දැන ඒ මඟ, ඒ ජාති ඇසුරෙන් දුක් කෙළවර කරන රහත් ඵලය නමැති අන්තිම ජාතිය කරා යන මඟ පටිච්ඡසමුප්පන්නව යා යුතුයි. සූවිසි ගුණ තුළින් අනුගමනය කළ යුතු ඒ මාර්ගය වටහා ගත් විට ඒ ශාසනික වූ නාමරූප ස්පර්ශය සුදුසු පරිදි ලැබෙනවා. ඒ අනුසාරයෙන් පටිච්ඡසමුප්පන්නව ආර්ය ජාති පෙළ, පූර්ව භාග ප්රතිපදා වශයෙන් ද, ඒකායන මාර්ග වශයෙන් ද, ඵල වශයෙන් ද, පහළ වෙනවා. මේ විස්තරය පෙන්වූයේ චතුර් ආරක්ෂා පූර්ව භාග ප්රතිපදා
සිදුවන අයුරු පෙන්වීමට යි.
මෙසේ බුදු ගුණ මෙනෙහි කරන විට තමාට වැටහෙන කොටස අනන්ත බුදු ගුණයේ අංශු මාත්රයක් බව වැටහෙනවා. එවිට අසමසම වූ ලොව්තුරා බුදුන් වහන්සේලාගේ ස්වභාවය වැටහෙමින් බුදුගුණ අනන්ත බව වැටහෙමින් සම්යක් ප්රයෝග වූ ද, අනන්ත සසරේ පටන් ලෞකිකත්වයට ඇදෙමින් තිබූ තණ්හා උපාදානයෙන් මෙල්ල වෙනවා. බුදුසරණ ලැබී සැනසුමට, ඒකායන මාර්ගයට සුදුසු ප්රතිපදාව අනුගමනයට සුදුසු වූ ජාතියක පිහිටි බව වැටහෙනවා. දහම් ගුණ, සඟ ගුණ සිහි කිරීමත් මෙසේම යි. පිළිසරණත් ඒ විදිහටම ලැබෙනවා. මේ තුන් පිළිසරණ නැතිව අනන්ත සසරේ පටන් ආ තණ්හා උපාදාන මැඬපවත්වන්න බෑ. තමා නො දැනුවත්ව ම රැවටී රූපා රූප භවයන්හි ස්වභාවයන් ස්පර්ශ කර එහි තණ්හා උපාදාන බැඳී නිවන යැයි රැවටෙනවා. සතර මංසංධියක සිටින කෙනකුට හතර දෙසකට පාරවල් හතරක් පේනවා. මංසංධිය මධ්යයයි. පාර තෝරා ගත යුත්තේ එතනදීයි. මේ විදිහට උපමා තෝරා ගන්න. එක් මගක් නිවනටයි. එකක් කාම ලෝකයටයි. එකක් රූප ලෝකයටයි. අනෙක අරූප ලෝකයටයි.
යම් ලෝකයකට යන පාරක් ගන්නේ නම් ඒ පාර ඒ ලොවට මිස, වෙන ලෝකයකට නොවෙයි. වෙන ලෝකයකට යන්න නම් මොහොතකින් හෝ සිව්මංසලට ආපසු ඇවිත් හැරී සුදුසු පාරේ යා යුතුයි. එසේ නොහැරී නෑවිත් කිසිවිටෙක අනික් ලොවකට ද, නිවනට ද, යන්න බෑ. බුදුන් වහන්සේ මහා බ්රහ්මයාට ධර්ම දේශණා කළත් හැරෙන්න බැරි වූ නිසා තවමත් බඹලොව තණ්හා උපාදාන භව ජාති පහළ කරමින් ඉන්නවා.
එකල රූප ලෝක හා අරූප ලෝක මාර්ගයන්හි ගිය යෝගීන් බුදුන් වහන්සේට හෝ නිවන් මඟට සම්බන්ධව නිවන් මඟට නොහැරී උන්වහන්සේ ආත්මය වනසන භයානක කෙනකු ලෙසත්, ප්රකාශ කළා. අන්ය මාර්ග ඇසුරෙන් සිදුවන තණ්හා උපාදානයෝ කෙතරම් රැවටීම් සහගත ද, මුලා සහගත ද, යන්න මෙයින් පැහැදිලි වෙනවා. සිල්වත් වූ පළියට ධ්යානලාභී වූ පළියට තණ්හා උපාදානයෝ මැඬලන්න බෑ. අවිද්යාව, අන්ධ බව නැති කරන්න බෑ. සෝතාපන්න නම් වූ ඇස් ඇති ජාතියට පත්නොවුණ හොත් ශකයාණන් වහන්සේලා කොතෙක් දහම් නැණපහන් දැල්වූවත් අන්ධ බැවින් නොපෙනෙනු ඇත. අත ගා ලැබූ ස්පර්ශයකට ම මුලා වෙලා රැවටෙනවා මිසක්, ඇස් නැත්තෙක් කවදා නම් රූ සටහන් දකී ද? ඇස් පහළ කරගත් සියල්ලෝ යම් දිනක බුදු ගුණ ගරු කළ අයම ය. අපදාන පාලියේ ථේරාපදානයෝ මීට සාක්ෂි දරනවා. ලොව්තුරා බුදුවීමට ද, බුද්ධ ප්රසාදය මුල් විය යුතුයි. මේ බුදු ගුණයෙහි අංශු මාත්ර හෝ ප්රසාදයක් පූර්ව භාග ප්රතිපදාවේ මුළටම පහළ වන දිනයක් ඇත් ද, ඒ අවස්ථාව මේ භවයට වසර කල්ප ගණනකට ඈතයි. දහම් ඇස පහළ වන්නේ මෙසේ කල්ප ගණනක් ගිය මූලික ගුණයේ වැඩුණු අයට යි. ඒ පූර්ව භාග ප්රතිපදාවේ කල්ප ගණනකට පෙර මුල් වූ තෙරුවන් කෙරෙහි ප්රසාද අවස්ථා ද සත්වයෙකුට ලබන්නට හේතු වාසනා තිබිය යුතුයි. එම හේතු වාසනාවට ද ඈත අතීත වූ මුලක් තියෙනවා. එය නම් ආර්ය ගුණයට ළඟම ඇති ලෞකිකත්වයේ මව්පියන්ට ගරු කර ලබන ගුණ පැහැදීමයි.
මෙහෙම කිව්වාම අධෛර්යමත් නොවිය යුතුයි. බුදු, දම්, සඟ ගුණ අසන්නට, දර්ශණය කරන්නට, සිත්හි පවත්වන්නට ඔබට යම් ආසාවක් ඇත් ද, ඒ ගුණය කෙරෙහි සිත් බැඳී, එබඳු ගුණවතුන් ඇසුරක් ඔබට ද ඇත් ද, ඔබ මීට කල්ප ගණනක පටන් පූර්ව භාග ප්රතිපදාවක ආරම්භය ඇති වටිනා පින්වතෙක් බව වටහා ගන්න. තෙරුවන් හි පැහැදෙන, ගුණ කියන, ගුණයෙහි බැස සිටින ඔබගේ නිවන දහම් ඇස ඒ මොහොතේ පහළ වන්නට තරම් අත ළඟයි. මේ මඟ නො වැඩූ, සසර එම වාසනාව නො ලැබූවෙකුට තෙරුවන් ගුණය කොතෙක් විද්යමාන වූවත්, අංශුමාත්ර ප්රසාදයක් පහළ වෙන්නේ නෑ. එබන්දෝ කෙසේවත් ගුණ ගරුක වෙන්නෙත් නෑ.
එම නිසා එබඳු අය දැක්කත් අසන්න ලැබුණත් ඒ ගැන කම්පා ද නොවිය යුතුයි. අවමන් ද නො කළ යුතුයි. මුණින් පෙරලෙන්නටවත් බැරි දරුවෙක් දැක මොහුට දුවන්නට බැරි ඇයි දැයි අහනවා නම්, හිතනවා නම්, එහෙම අහන හිතන තමා ද සිටින්නේ මහ මුලාවක බව දැනගත යුතුයි. මේ තමයි උපේක්ෂා විය යුතු තැන්. ශාසනික වූ කරුණා මාර්ගයෙන් කවදා හෝ යහමඟට පත් වේවායි ඒ අයට ද, ආශිර්වාද පැතිරවිය යුතුයි. ඒක තෙරුවන් ගුණ දරන උතුමන්ගේ සිරිතක්. මේ ගුණ තුළට ඇතුළු වන උතුමන්ට එම නම්වලින් ආමන්ත්රණය කිරීමත් සිදුකරන්නක්. බුදුගුණ කියන විට බුදුන් වහන්සේට පමණක් අයිති ගුණ කියාත්, දම් ගුණ ධර්ම රත්නයට පමණක් අයිති ගුණ කියාත්, සඟ ගුණ සංඝරත්නයට පමණක් හිමි ගුණ කියාත්, සමහර අය සිතනවා. නමුත් එය එසේ නොවෙයි. මේ අනන්ත වූ ගුණස්කන්ධ මාලාවන් ඒ ඒ මට්ටමින් ආර්ය පුද්ගලයන්ටත් තියෙනවා. ශේෂමාත්රව අනුමාන වශයෙන් පෘතඡ්ජන ගෝත්රය නො ඉක්ම වූ බෞද්ධයන්ටත් තියෙනවා. (බ්රහ්මජාල සූත්රය) එසේ නොමැතිව බුදුගුණ නවය බුදුන්වහන්සේට පමණක් නම්, ඒ ගුණ නාමයන්ගෙන් රහතන් වහන්සේලාට ආමන්ත්රණය නොකෙරිය යුතුයි. බුදුන් වහන්සේ ද රහතන් වහන්සේලාගේ ගුණයන්ගෙන් පූර්ණයි. නවමහා සඟ ගුණයන්ගෙන් පූර්ණයි. ධජග්ග සූත්රයේ දී ශාසන අනුගාමික පින්වතුන්ට බියක් තැති ගැන්මක්, ලොමු දැහැගැන්මක් ඇති වුවොත්, බුදුගුණ, දම් ගුණ, සඟ ගුණ හෝ සිහි කරන ලෙසත් එවිට සියලූ භය තැති ගැනුම්, ලොමු දැහැගැනීම් දුරුවන බවත් පෙන්වා, ඊට හේතුව තථාගතයන් වහන්සේ කිසිවිට කිසිවකට බිය තැතිගැනුම් පලායාම් නැති නිසා බවත් දේශණා කර තියෙනවා. එයින් හැෙඟන්නේ සඟ ගුණ, නමුත් තථාගත ගුණ ම බවයි. තථාගතයන් වහන්සේ සූවිසි තුණුරුවන් ගුණයෙන්ම පූර්ණයි.
කෙබඳු මට්ටමකින් හෝ ගුණයක් තුළ ඇති අනන්ත ගුණ මාලාවන්ගෙන් යම් මට්ටමක් හෙවත් කොටසක් දරන්නේ නම් ගුණ දරන උතුමන්ගේ සංඛ්යාවට වැටෙන බව බුදුන් වහන්සේ දේශණා කර තියෙන්නේ සුපටිපන්න, උජුපටිපන්න, ඥායපටිපන්න, සාමීචිපටිපන්න යන මේ ගුණ, සංඝයාට පවතින බවත්, සංඝත්වයේ ගුණ බවත්, ඒ ගුණ දරන උතුමන් පුද්ගල වශයෙන් අට කොටසක් ද මාර්ගඵල වශයෙන් යුගල ලෙස ගතහොත් හතර කොටසක් ද ලෙසත්, දේශනා කරමිනුයි. එහෙත් සෝතාපන්න පුද්ගලයාට වඩා මෙම ගුණ සකෘදාගාමී පුද්ගලයා ළඟ වැඩියි. අනාගාමී උතුමා ළඟ ඊටත් වැඩියි. රහතන් වහන්සේ ළඟ ඊටත් වැඩියි. බුදුන් වහන්සේ ළඟ පූර්ණයි. එහෙත් ප්රත්යක්ෂ ගුණ ටිකක් තිබුණත් සංඝ නමින් අමතනවා. මේ පරමාර්ථ සංඝත්වයයි, නියමාකාර සංඝත්වයයි. ඒකට ගිහි, පැවිදි භේදයක් හෝ ස්ත්රී පුරුෂ භේදයක් නෑ.
රහතන් වහන්සේලා ළඟ බුදුගුණවල අරහං ගුණයත් තියෙනවා. එම නිසා අරහං කියා රහතන් වහන්සේටත් ආමන්ත්රණය කරනවා. ඒ බව මඡ්ජිම නිකාය (1) (බු.ජ.ග්ර.මා) 650 පිටුවේ එන මහා අස්සපුර සූත්රයේ 33 ගාථාවේ මෙසේ සඳහන් වෙනවා.
කථංච භික්ඛවේ භික්ඛු අරහං හෝති ආරකාස්ස හොන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා සංකිලේසිකා පොනොභවිකා සදරා දුක්ඛ විපාකා ආයතිං ජාති ජරා මරණියා ඒවං ඛො භික්ඛු අරහං හෝති
එසේම බුදුගුණයක් වූ සුගත ගුණය ද රහතන් වහන්සේලාටත් තියෙනවා. ඒ නමින් ද අමතනවා. ඒ බව අංගුත්තර නිකායේ (1) ආනන්ද වර්ගයෙහි දක්වා තියෙනවා.
ස්වාමීනී ඔබ වහන්සේලාගේ රාගය, ද්වේශය, මෝහය, ප්රහීන විය. මතු නුපදින ස්වභාව ඇත්තාහුය. ඔබ වහන්සේලා ලෝකයෙහි සුගත වන්නාහුය.
මේ විදිහට රහතන් වහන්සේලා ළඟ බුදු, දම්, සඟ ගුණ පිහිටා තියෙනවා. ඊට හේතුව උන්වහන්සේලා ආර්ය ගුණය තුළින් ඒ ගුණ මාලාවන් දරමින් සූවිසි මහා ගුණ මාලාවන්හි එල්බෙමින් ගොස් රහත් ඵලය ලබා ඇති නිසයි. ගුණ මෙනෙහි කරමින් ඒ ගුණ අනන්ත බව දකිමින් සයුරෙන් ගත් ජල දෝතක් මෙන් ගුණ දරාගෙන නිවන් ගමනට සෑහෙන ගුණ මාලා ගනිමින් දරාගෙන ගුණවතෙක් වෙමින් රහතන් වහන්සේ යන ආර්ය ශ්රේෂ්ඨ ජාතියට පත්වනතුරු සූවිසි ගුණ තුළ ගමන් කොට බිය තැති ගැනුම්, ලොමු දැහැගැන්වීම් නැතිව ආර්ය මාර්ගය පූර්ණ කරනවා. පූර්ණ කරනතුරු සරණාගමනය ද රහත් ඵලයෙන් පූර්ණ වූ විට සරණගත බවට ද පත් වෙනවා. මේ විදිහට තිසරණය වටහා ගෙන බුද්ධානුස්සතිය දරාගත් විට එය මහත් වූ ආරක්ෂාවක් වෙනවා.
බුද්ධානුස්සතිය වඩමු
අසම සමවූ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ චරියා රටාව පිළිබදව සියලු ආකාරයෙන් තේරුම් ගන්න පුළුවන් සමතෙක් තුන් ලෝකෙවත් නැහැ. ඒ හැකියාව ඇත්තේ තවත් ලොව්තුරා බුදු කෙනෙකුටම පමණයි. සියළු ආකාරයෙන් පූර්ණ වුනු කිසිම තැනක වරදක් අඩුපාඩුවක් නැති චරිතයක් බුදු රජාණන් වහන්සේට තිබුනේය යන්න බුද්ධ දේශනා වලින්ම දැක ගන්න පුළුවන්.
“මහණෙනි, නුඹලාට බයක්, තැති ගැනීමක්, ලොමු දැහැ ගැන්මක් ඇති වුණහොත් ඒ අවස්ථාවේදීම මාව සිහි කරන්න. ඒකාන්තයෙන් ඒ බය නැති වෙලා යනවා. කුමක් නිසාද, මහණෙනි තථාගතයන් වහන්සේ අරිහත් සම්මා සම්බුද්ධයි, වීත රාගියි, වීත දෝෂයි, වීත මෝහයි, බය ගන්නෙ නෑ, තැති ගන්නෙ නෑ, පලා යන්නෙ නෑ”
මෙන්න මේ ගුණයෙන් බුදු රජාණන් වහන්සේ පුර්ණයි. එසේ නම් ශ්රාවකයන් වශයෙන් ඔබලා බුදු ගුණ සිහි කරනවා නම්, ඔබලාට ඒ කියන්නා වූ ආශිර්වාදය ලැබෙනවා. මෙන්න මේ ගුණ අපිට වැඩෙන්න නම්, අංශු මාත්රයකින් හරි අපි ඒ ගුණයට එන්න ඕනෙ. මේ අප්රමාණ ගුණ කැටි කරලා දේශනාවක් කරල තියෙනවා මෙන්න මේ විදිහට,
“අරහං, සම්මා සම්බුද්ධෝ, විජ්ජාචරණ සම්පන්නෝ, සුගතෝ, ලෝක විදූ, අනුත්තරෝ පුරිස ධම්මසාරති, සත්ථා දේව මනුස්සානං, බුද්ධෝ, භගවාති”
අපිට පුළුවන් මේ අප්රමාණ ගුණ නිතර දෙවේලේ කියමින් හෝ සිහිකරමින් ශාන්තියක් උදා කරගන්න. නමුත් එහෙම දෙයක් දැනට ලැබෙන පාටක් නැහැ, ඒ කිව්වෙ කොහේ හරි අපිට වැරදිලා තියෙනවා, ඒකට හේතුව තමයි අපි මෙච්චර කල් ඉපිසෝ භගවා…කියල පටන් අරගෙන තමයි බුදු ගුණ කර්මස්තානය කලේ. ඒ කිව්වෙ වචන දෙකක් එකපාරට එකට කියනවා නමුත් හරි විදිහ නම්, මෙහි “ඉතිපි සෝ” වචන දෙකක් විදියට ශබ්ද කරන්න ඕනෙ.
“ඉතිපිසෝ” කියද්දි “ඉෂ්ඨත්වය පිස දැමූ” කියන අර්ථයයි හැඟවෙන්නේ. “ඉතිපි සෝ භගවා” කියද්දි මෙසේ මෙසේ කාරණා වලින් ඒ භගවතුන් වහන්සේ කියන අර්ථයයි එන්නේ. මේ ආකාරයට පද , අකුරු මුලින්ම වෙනස් කර ගත් විට අග සම්පූර්ණයෙන්ම වැරදිලා යනවා. උපමාවක් විදිහට අඩි 20 විතර උස කනුවක් මුලින් අංශක 10 විතර ඇල කලාම එහි මුදුන විශාල අගයකින් ඇල වෙනව වගේ, මුල වැරදුනාම අගට යන්න යන්න වැරදීම විශාල වෙනවා. ඒ වගේම පද එකින් එකට වෙන් කරලත් කියන්න ඕනෙ. එවිට බුදු රජාණන් වහන්සේගේ ගුණ නමය පද හැටියට කියවෙනවා.
වීතරාගී, වීතද්වේශී. වීතමෝහී ගතිහඬ මුල් කරගත් බුදුගුණ දේශනාවේ ශුද්ධ මාගදි භාෂාවෙන් අරහං , සම්මා සම්බුද්ධෝ, විජ්ජාචරණ සම්පන්නෝ.. ආදි ආකාරයට භවිතා කරගෙන යනකොට ගතිහඬ තුලින් අපිව ගෙනියනවා ඒ ඒ ගතිගුණය කරා. එහෙනම් අපේ මනස වීතරාගී, වීතද්වේශී, වීතමෝහී ගුණයට ක්රම ක්රමයෙන් නැඹුරු වෙනවා. මෙසේ යම් කාලයක් වැඩු විට බුදුගුණ වල භාෂාවෙ අර්ථය හැඟෙන (තමන්ටම හැඟීමක් එනවා මේකයි මේ ගුණය කියන එක) අවස්ථාවක් එනවා. උපමවාවක් කියනව නම් තමන්ගේ හිතවත් කෙනෙක් වෙන්වුන විට අඬන අවස්තාවක් ගන්න, දුක්, ශෝක, කනගාටු හැඟීමක්. හරියටම වචන වලින් විස්තර කරන්න බැරි දෙයක් වගේ. එවිට මේ ගුණ සිහි කරන විටම කායික මානසික පරිවර්තන සිදුවෙනවා. ඒ හැම පරිවර්තනයමක්ම එකිනෙකට ශාන්තයි, ප්රණීතයි. එකිනෙකට සමාධි වැඩෙනවා. නව අරහාදී බුදු ගුණ වලට වෙන් වෙන් වශයෙන් සමාධි නමයක් වැඩෙනවා. මෙන්න මේ සමාධියට වැටහෙන්න පටන් ගන්නවා සමාධි ලක්ෂණය. ඔය ටික පද වලින් කියන්න ගියොත් එහෙම අපිට කවදාවත් අර පහල මට්ටමේ ඉදගෙන නොදත් ප්රත්යයක් පද වලින් ගන්න ගියොත් එහෙම පහත් මට්ටමේ අදහසකින් පදය වැටහෙනව මිසක් නියම බුදු ගුණ හැගීම එන්නෙ නෑ.
අපිට යම් කිසි වෙලාවක යමක් තේරුම් ගන්න බැරිනම්, අනේ මට කොහොම තේරුම් ගන්නද ආදී අවස්ථාවල “අරහං, අරහං, අරහං, අරහං…….” ලෙස හෝ “නමෝ අරහං, නමෝ අරහං, නමෝ අරහං…..” ලෙස අරහං ගුණය වඩන්න පුළුවන්. මෙහෙම කියද්දි යම් තැනක සැඟවෙච්ච හරියක් තියෙනවා නම් සියල්ල මතු වෙලා හරියට computer එකක් දත්තයන් ගෙනත් දෙනව වගේ ස්වයංක්රීයව ක්රියාත්මක වෙනවා, ඒ සැඟවුණ කරුණු තමන්ගේ මනසට ගෝචර වෙන්න පටන් ගන්නවා.
ලෝකයේ ඒ ඒ තැන් වලට ඇළුම් කරන , බැඳීම් කරන දේවල්, අනවින, කොඩිවින, ඇස්වහ, කටවහා, හෝවා, අඬොවැඩියා සහ බන්ධන ආදියෙන් යම් කෙනෙක් හිර කරල බැදලා තියෙනවා නම් “නමෝ සම්මා සම්බුද්ධෝ, නමෝ සම්මා සම්බුද්ධෝ, නමෝ සම්මා සම්බුද්ධෝ…….” කර්මස්ථානයක් විදියට වඩන්න පුළුවන්. හැබැයි ඔය ආකාරයට භාවනාව වඩනකොට ඇග හිර වෙන්න, තද වෙන්න, වේදනාවන් එන්න පටන් ගනියි. ඒකට හේතුව, අමනුස්සයො හිර කරගෙන, බැඳගෙන කුටි හදා ගෙන හිටපු දේවල් ඔක්කොම පුපුරලා යනවා. ඒ බන්ධන බැඳිල තිබෙන්නේ වා, පිත් , සෙම් වලින්. ඒවා සියල්ල ගැල වෙන්න පටන් ගන්නවා. එවිට ඔළුව හිර වෙනවා, ඇඟ හිරවෙනා, බෙල්ල හිරවෙනවා, අත පය හිර වෙනවා දැනෙනවා. ඒ වුනාට වඩන්නේ බුදු ගුණ නිසා කිසිම ආපදාවක් වෙන්නෙ නෑ. අප්රමාණ බුදුගුණ වලට එහා ගිය බලයක් මේ විශ්වයේ නැහැ. පීඩනය වැඩි වෙලා, වැඩි වෙලා අන්තිමට දරා ගන්න බැරි වුනාම අර යක්ෂ බන්ධන පරදිනවා. ඊට පස්සෙ දැනෙන්න පටන් ගන්නවා ඒ ඒ තැන් හිර කර ගෙන තිබුනු හැටි, කැඩිල ගිය හැටි. බන්ධන වල බරපතල කමේ හැටියට වඩා ගෙනම යන්න ඕනෙ. අහවල් දවසෙ මේක සම්පූර්ණ වෙනවා කියන්න බෑ. කවදාහරි සියලු බන්ධන පුපුරල යනවා. අනවශ්ය විෂ සහිත දෙයක් තිබුනොත් ඕක ඉදිමිලා ඉදිමිලා පුපුරල යනවා. සමහර විට ලේ විශ වෙලා යන්නත් පුළුවන්. හැබැයි කුණු ලේ යනවා මිසක් හොද නහර එකක් වත් පුපුරන්නෙ නෑ. ඒ වගේම අමනුස්ස ගුහාවන් වූ පිළිකා වගේ සෛල ආදියත් මෙසේ වඩා ගෙන යනකොට පුපුරලා යනවා. මේක තේරුම් අරගෙන බය වෙලා අතර මග නවත්තන්නෙ නැතුව දවස ගානෙ දිගටම කරගෙන යන්න ඕනෙ. සමහරු කියනව 108 වාරයක් වඩන්න ඕන ආදි වශයෙන් නමුත් එහෙම ගනනක් නැහැ, වැඩේ ඉවර වෙනකන් කරන්න ඕන. උපමාවක් කියනවනම් හිතන්න බැලුමක් පුපුරනකන් පිඹිනවා කියලා, අපිට කියන්න බැහැ නේ 108 වතාවක් පිම්බුවාම පිපිරෙනවා කියලා, කරන්නෙ පිපිරෙන කන පිඹින එකයි.
“නමෝ” කියන වචනයෙන් කියවෙන්නෙ “යම් කිසි ගුණයකට නම්යශීලි වෙනව එහෙම නැතිනම ඒ උතුම් ගුණයට නමස්කාර කරනවා.” ඒකෙන් පිනකුත් සිද්ධ වෙනවා. කුසලයත් වැඩෙනවා. පින වැඩීමෙන් බාහිර ලෞකික සම්පත්තිය වැඩෙනවා. කුසලය වැඩීමෙන් ආර්ය මාර්ගය පූර්ණ වෙනවා. ඊට අමතරව බයක් , තැති ගැනීමක්, ලොමු දැහැ ගැනීමක් තිබුන නම් ඒකත් දුරු වෙලා යනවා.ලෙඩක්, රෝගයක් තිබුනා නම් ඒකත් දුරු වෙලා යනවා.
ඉතුරු ගුණයන් සහා එම ගුණයෙන් වැඩන දේත් පහත තියෙනවා, ඉහත ආකාරයටම වැඩිය යුතුයි.
මූලික වශයෙන් “නමෝ විජ්ජාචරණ සම්පණ්ණෝ” ගුණය වැඩිමෙනුත් යම් කිසි අප තුල අසංවර භාවයක් තියෙනවා නම එය දුරු වෙලා සංවර භාවයත්, “නමෝ සුගතෝ” ගුණය වැඩිමෙන් තමන්ගෙ ලෞකික/ලෝකෝත්තර වශයෙන් තිබුනු මාර්ගයේ බාධාත් දුරු වෙනවා. ඒ වගේම “නමෝ ලෝක විදූ” කියලා භාවනාව වඩන කොට ලෝකය පිළිබද විද්යාව පහල වෙනවා සමගම ලෝකය පිළිබදව බැඳුනු අවිද්යාවෙනුත් මිදෙන්න උපනිශ්රයක් වෙනවා. තවද “නමෝ අනුත්තරෝ පුරිස ධම්ම සාරතී” ගුණය වඩන විට යක්ෂ, අමනුස්ස, දාමරික බලහත්කාරකම්, බල පුළුවන්කාරකම් මැඩ පැවැත්විලා යහපත් ජයග්රහණ ලැබෙන්න හේතු වෙනවා. ” නමෝ සත්ථා දේව මනුස්සානං” කියලා කාලයක් වඩන විට ඇත්ත කතා කරන මානසිකත්වක් සහ වචන පැටළුමක් නැතිව ලෝකයේ ශස්තෘ බුද්ධිය ඇති කිරීමේ හැකියාව සහ එයට නැඹුරු වන මානසික ශක්තියද ලැබෙනවා. “නමෝ බුද්ධෝ” තුලින් භවය තුල බැඳිලා, රැඳිල ඉන්නවානම් බේරෙන්ඩ බැරුව භව පඳුර උදුරන අර්ථයෙන් වැඩීමේ හැකියාවද, ඉන්පසු ලෞකිකත්වයෙන් නිදහස් වෙලා ලෝකෝත්තරත්වයෙ පිහිටන්නට “නමෝ භගවා.” කියන කර්මස්ථාන ප්රයෝජනයට ගන්න පුළුවන්.
නව අරහාදි බුදුගුණ කර්මස්තානය නව ආකාරයකින් වඩන කොට නව ආකාරයක සමාධියක් නව ආකාරයකින් දෙපැත්තකට තිබෙන ලෞකික, ලෝකෝත්තර ඵලයන් ලැබෙනවා. අවශ්ය නම් පොදුවේ වඩන්නත් පුළුවන් ” ඉතිපි සෝ භගව .. අරහං…..” කියල. නමුත් එල්ල කරල කරන එක වඩා හොඳයි. මේ අතර බුදුන් සිහි කරල, ගුණ සිහි කරල, බුදු රජාණන් වහන්සේ මෙවැනි උත්තමයෙක් මමත් මෙබදු ගුණ වලට ගරු කරල මමත් ඒ වගේ ජීවිතය හැඩ ගස්සවා ගන්නවා කියල හිතල ඒකත් කර ගන්න ඕනෙ. තමන් තුල ඒ හැඟීම වැඩෙන්න වැඩෙන්න මේ භාවනවෙන් ලැබෙන ප්රතිඵලත් වැඩියි. මෙසේ එකින් එකට ශුද්ධ කර ගත්විට යථාවබෝධය ලබා ගන්න පහසු වෙනවා. හරියට මලකඩ කාපු යකඩයක්ට මිටියකින් ගහන කොට එන සද්දෙයි, එහි ඇති මලකඩ ටිකෙන් ටික සුද්ද කරලා ගහන කොට එන සද්දෙයි වෙනස වගේ.
කායානුපස්සනා සතිපට්ඨානය තුළින් ඇලීම සහ ගැටීම දුරුකර ගන්නා හැටි
(ලෝක සත්ත්වයා නොදකින ලෝකය දහම් ඇසින්)
කායානුපස්සනා සතිපට්ඨානය තුළින් ඇලීම සහ ගැටීම දුරුකර ගන්නා හැටි (ලෝක සත්ත්වයා නොදකින ලෝකය දහම් ඇසින්)
කෙනෙක් ලෝකය අනිච්ඡ, දුක්ඛ, අනත්ථ වශයෙන් යථාර්ථවත්ව දැක්ක දවසට ඔහු හෝ ඇය තුළ තිබූ සත්කාය දිට්ඨිය නැතිවී යන බව . ලෝකයට අයත් ඇස, කන, නාසය, දිව, කය, මන සහ රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම යන දේවල් ඉච්ඡ, සුඛ, අත්ථ වශයෙන් අල්ලාගෙන ලෝක සත්ත්වයා කරන්නේ විකෘති කටයුත්තක්. ඒවා අනිච්ඡ, දුක්ඛ, අනත්ථ වශයෙන් යථාර්ථවත්ව දැක්ක දවසට ඔහුගේ විකෘතිය හෙවත් විචිකිච්චාව පහවී යනවා. දැන් ඔහුට පහළ වන්නේ බුද්ධේ කංකති, ධම්මේ කංකති, සංඝේ කංකති ආදී වශයෙන් හටගන්නේ විකෘති හිතක් නොවෙයි, ප්රකෘති හිතක්. මෙසේ ලෝකයේ යථාර්ථය දැකලා විශ්වාසයට පත්වුනාම, මේ දහම ලෝක සත්ත්වයාට දුන් බුදුපියාණන් වහන්සේ අසම සමයි, සම්මා සම්බුද්ධයි කියලා උන්වහන්සේ කෙරෙහි අවෙච්ච ප්රසාදයක් ඇතිවෙනවා. ලෝකයට අයත් දේ පිළිබඳව ලෝක සත්ත්වයාගේ කැමැත්ත අසීමිතයි. එහෙත් මේ දේවල් අනිච්ඡ, දුක්ඛ, අනත්ථ වශයෙන් දැක්කම කෙනෙකු තුළ පවතින ඉච්ඡතාවය අවම වෙන්න පටන් ගන්නවා. ඒ නිසා බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙරෙහි ඇතිවන ප්රසාදය බුද්ධේ අවෙච්ච ප්රසාදයයි. එසේම මේ ධර්මය ලැබුණේ ලොව්තුරා බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙනෙකුගෙන්මයි කියලා ධර්මය කෙරෙහි අවෙච්ච ප්රසාදයක් ඇතිවෙනවා. මේ ධර්මය තුළින් නිවන පූර්ණ කරගන්නා ශ්රාවක සංඝයා සුපටිපන්නයි කියලා සංඝයා කෙරෙහි ඇතිවන ප්රසාදය සංඝේ අවෙච්ච ප්රසාදයයි. මේ සත්යය පිළිබඳව අත්දැකීම් ලබලා විශ්වාසයක් ඇති වුනාම
මා කෙරෙහි අවෙච්ච ප්රසාදයක් ඇති සියල්ලන් සෝතාපන්නයි
කියලා බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරලා තියනවා. ලෝක වස්තූන් කෙරෙහි ඉච්ඡත්වය අසීමිත පෘතජ්ජනයාට මානසික දාහ සහගත වික්ෂිප්ත භාවය අසීමිතයි. තිලකුණු දැක ඉච්ඡත්වය අඩුවුනාම දැනෙන නිවීමේ ශාන්තිය නිසා ඇතිවන්නේ තෙරුවන් කෙරෙහි අසීමිත ප්රසාදයක්. මේ තමයි අවෙච්ච ප්රසාදය.
මෙතනට පත්වූ කෙනෙක් මේ ලෝකය අසාරයි කියල දර්ශනය කළේ සිල් වෘතයක් සමාදන් වෙලා නෙමෙයි. ධර්මය ශ්රවණය කරලයි මෙසේ ධර්මාවබෝධයත් සමග ඒ තැනැත්තාගේ සත්කාය දිට්ඨි, විචිකිච්චා, සීලබ්බත පරාමාස කියන සංයෝජන තුන පහවී යනවා. ධර්මාවබෝධය තුළින් ත්රිලක්ෂණය දැකලා අසාරත්වය වැටහිලා යම් අත්හැරීමක්, නොඇල්මක්, මිදීමක් සිදුවුනා නම් ශාන්ත වූ ප්රණීත වූ නිවන තමන්ටම දකින්න පුළුවන් වෙනවා. මේ මූලික අවස්ථාවේදී සතර අපාගත වීමට හේතුවන්නා වූ යම් පාපකාර ගති ලක්ෂණයක් තිබුණ නම් යථාවබෝධයත් සමග ඒ ගති ලක්ෂණය පහවුණා පහවුණාමයි. නැවත හටගන්නෙ නෑ. සෝවාන් පුද්ගලයා තුළ අවබෝධයෙන් ඇතිවන පහාන සීලයයි මේ. මෙතෙක් සතර අපාගත වීමට හේතුවන යම් පාප කර්මයක් රමණය කරමින් (ඇසුරු කරමින්) සිටියේ නම්, යථාවබෝධය ලැබුණු පසු ඒවා රමණය කිරීමට හේතුවක් නෑ.
මේ සෝවාන් පුද්ගලයා තුළ ඇතිවන වේරමණී සීලයයි. මින් පසුව සතර අපාගත වීමට හේතුවන පාප චේතනාවක් ඒ ආර්ය පුද්ගලයා තුළ හටගන්නෙ නෑ. ඒ චේතනා සීලයයි. එසේම සෝවාන් වූ තැන් පටන් සතර අපාගත වීමට හේතුවන පාප අසංවරතාවයක් ඒ තැනැත්තාගේ හිතේ හටගන්නෙ නෑ. ඒ අනුව සංවර වෙනවා. ඒ සංවර සීලයයි. තවද ඒ ආර්ය ශ්රාවකයා නිවනින් සසර ගමන කෙළවර කරන තුරු අවබෝධයෙන් ලැබුවා වූ මේ සීලය කැඩෙන්නෙ නෑ, හෙවත් විතික්රමණය වෙන්නෙ නෑ. මේ තමයි ඒ තැනැත්තා තුල ඇතිවන්නා වූ අවිතික්කම සීලය. සෝවාන් වූ පුද්ගලයා තුළ ඇතිවන්නා වූ මේ පංච සීලයට අරියකාන්ත සීලය කියලත් කියනවා. සංවරත්තේන සීලං වෙන්නේ මේ ආකාරයටයි. මෙසේ සෝතාපන්න ඵලයට පත් ආර්ය ශ්රාවකයා ක්රමයෙන් ඡන්ද රාගයෙන් මිදී යනවා මිසක් ලෝකයට ඇලෙන්නෙ නෑ.
විවිධ මතිමතාන්තර නිසා අද සෝතාපන්න වීම, අරිහත් ඵලයට සමාන තත්ත්වයක් ලෙසයි සලකන්නේ. සෝතාපන්න පුද්ගලයෙකුගේ ස්වභාවය පිළිබඳව දැනගැනීමට ත්රිපිිටකයේ බොහෝ කරුණු අඩංගු වී තියෙනවා. එක් සිටුකුමරියක් හත් අවුරුදු වියේදී බුදුන්වහන්සේගෙන් බණ අසා සෝතාපන්නව සුචරිත කටයුතුවල යෙදෙමින් සිටින අතරතුර සොළොස් වියේදී පමණ කුක්කුටමිත්ත නම් දඩයම් කරන්නෙක් සමග ලෙන්ගතුකමක් ඇතිවී උපක්රමශීලීව දාසියකගේ වෙස් ගෙන සිටු මැදුරෙන් පිටවී ඔහු සමග පලාගොස් දරුවන් දහදෙනෙකුත් හදාගෙන ජීවත් වූ කතාවක් ත්රිපිටකයේ සඳහන් වෙනවා. ඒ සිටුකුමරියගේ ඉතිරිව තිබූ කෙලෙස්වල ස්වභාවයයි ඒ. බුදුන්වහන්සේ එක් අවස්ථාවක නිය පිටට පස් ටිකක් ගෙන භික්ෂූන්වහන්සේලාගෙන් විමසනවා ‘‘මහණෙනි, මගේ නිය පිට තියෙන පස්ද වැඩි නැත්නම් මහ පොළොවෙ තියෙන පස්ද වැඩි’’ කියල. යම් කෙනෙක් සෝතාපන්න ඵලයට පත්වුණා නම් ඒ ආර්ය ශ්රාවකයා අත්හරින ලද කෙලෙස් ප්රමාණය මහපොළොවේ තියෙන පස් තරම් බවත්, ඉතිරි කෙලෙස් ප්රමාණය නිය පිටට ගත් පස් තරම් කුඩා බවත් උන්වහන්සේ දේශනා කරල තියෙනවා. මේ කරුණු පිළිඳව පැහැදිලි අවබෝධයක් නැති නිසයි මේ කාලය තුළ ආර්ය මාර්ගය අවබෝධ කර ප්රතිඵල ලබන්න බෑ කියල බොහෝ අය පසුබෑමකට ලක්වෙලා තියෙන්නේ.
දස්සනේන පහා තබ්බං හෙවත් දර්ශනයෙන් පහ කළ යුතු සත්කාය දිට්ඨි, විචිකිච්චා, සීලබ්බත පරාමාස යන සංයෝජන තුන මේ ආකාරයෙන් පහවූ පසුවයි භාවනාය පහාතබ්බං හෙවත් භාවනාවෙන් පහ කළ යුතු ඉතිරි සංයෝජන පහ කිරීම සිදු කළ යුත්තේ. මේ අනුව භාවනාවෙන් පහ කළ යුත්තේ ඉදිරියට ඇති ඇලීම, ගැටීම හා මුලාවයි. රාගයත්, ද්වේශයත් දකින්න පුළුවන් ඒත් මෝහය දකින්න බෑ. රාගයත් සමග බැඳුණු මෝහයක් තිබුණ නම් රාගය ක්ෂය වන විට එය නැතිවෙලා යනවා. ද්වේශයත් සමග බැඳුණු යම් මෝහයක් තිබුණ නම් ද්වේශය ක්ෂය වන විට එය නැතිවෙලා යනවා. ඉතිරි වූ සියුම් මෝහය ප්රඥාව වැඞීමේදී පහවී යනවා. අසාර වූ ලෝකය අත්හැරී, නොඇලී, මිදී කෙළවර වුනාද එතැනයි සැනසුම තියෙන්නේ. එතැන ජාතියක් නෑ. ජරාවට පත්වෙන්න දෙයක් නෑ. වැහැරෙන්න දෙයක් නෑ. මරණයට පත්වෙන්න දෙයක් නෑ. ඒ නිසා ශෝකයක්, පරිදේවයක්, දුකක්, දොම්නසක්, උපායාසයක් ඇතිවෙන්නෙ නෑ. මේවා පහළ වීමට හේතුවන තැන ඇයි අපි ඉන්නේ? ඇයි මම කියන්නේ? මම කියල හදාගෙන තියෙන්නෙ මොනවද? ඇස, කන, නාසය, දිව, කය, මන තුළින් රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම කියන දේවල් පසුපස හඹා ගොස් ඒවා ගොඩගසාගෙන ඒවායේ ඇලීමෙන් මමෙක් හදාගෙන තියෙනවා. විපරිනාමයට පත්වෙන, තමන් කැමති සේ නොපවතින එම දේවල් කැඩෙන විට, බිඳෙන විට, වැනසෙන විට ඒවා සමග ගැටෙන්න පටන් ගන්නවා. ඇලීම නිසා ගැටීම හටගන්නේ මේ ආකාරයෙනුයි.
කෙනෙකුගේ ළමා කාලය ගැන කල්පනා කරන විට පේනවා ඒ කාලයේ රාග, ද්වේශ අරමුණු නිසා බලවත් රාග, ද්වේශ තිබුණෙ නැති බව. ලෝකය අල්ලන්න ගිය තැන් පටන් තමයි දාහය, අසහනය පටන් ගන්නේ. මේ අසහනය කෙළවර නොකළොත් ඒ නිසා ඇතිවන පවිටු මානසිකත්වය අනන්ත සසර ගමනක් ඇති කරන්න හේතු වෙනවා. බුදුන්වහන්සේ මේකට පුංචි උපමාවක් පෙන්නුවා. එක්තරා දේවතාවෙක් ඉන්න රුක්ෂයක් ලඟට මාළුවා කියන විශාල වැලක ඇටයක් සුළෙඟ් පාවී ඇවිත් වැටුනාම, ඒ දේවතාවා දුක් වෙන්න පටන් ගත්තා. ඒ ඇටය පැළ වෙලා ගහකට ගියාම ඒ වැල මුළු ගහම වෙලා ගන්නවා. කාලයක් ගියාම මුළු ගහම මැරිල යනවා. ඒ දේවතාවා දකින අනිත් දෙවිවරු අහනවා පුංචි ඇටයකට ඔය තරම් බිය වෙන්නෙ ඇයි කියලා. වැස්සක් ආවම ඒ පුංචි ඇටය පැලවෙලා කලක් යනවිට මුළු ගහම වෙලා ගන්නවා. අර දේවතාවා එදාට අනිත් දෙවිවරුන්ට කියනවා මම ඇඬුවේ ඔය කාරණය නිසයි කියලා. යම් කිසි ඇලීමක්, ගැටීමක් කුඩාවට පටන් ගත්තට අවසානයේ මහා විනාශයක් වෙනවා. බුදුන්වහන්සේ දේශනා කළේ ඒ දේවතාවා දුක් වුනා වගේ මුලට භය වෙන්න කියලයි. පාපයේ ඉතා කුඩා අවස්ථාවක් හෙවත් පාප බීජයක් මහා බලවත් විනාශයක මුලවන බව දැන ගන්නයි මේ උපමාව දේශනා කළේ.
එසේනම් මේ ඇලීමයි, ගැටීමයි දෙකෙන් මිදෙන්න කුමක්ද කළ යුත්තේ? ඒවායේ ස්වභාවය භයානකයි කියල දකින්න ඕන. ඒවා හටගැනීමට හේතුව දකින්න ඕන. ඒවා ශේෂයක් නැතිව නැතිකර දැමිය යුතුයි කියල දකින්න ඕන. ඒවා නැති කරන මාර්ගය ධර්මය තුළින් දකින්න ඕන. සත්තිස් බෝධිපාක්ෂික ධර්ම වැඞීමෙනුයි ඇලීමෙන් සහ ගැටීමෙන් මිදෙන්න පුළුවන් වෙන්නේ. ඒ සත්තිස් බෝධිපාක්ෂික ධර්ම අතරින් මුලින්ම එන්නේ සතර සතිපට්ඨානයට අයත් කායානු පස්සනාවයි.
‘‘කායේ කායානු පස්සී විහරති. ආතාපි සම්පජානෝ, සතිමා විනෙයිය ලෝකේ අභිජ්ජා දෝමනස්සං’’ – ‘‘මේ කයේ කායානු පස්සනාවේ වාසය කොට, මනා සතියෙන් සහ නුවණින් යුක්තව කටයුතු කොට ඇලීම සහ ගැටීම දුරුකර ගත යුතුයි.’’
අපි මේ කය මුල්කරගෙන සුචරිත කටයුතු මෙන්ම දුෂ්චරිත කටයුතුවලත් යෙදෙනවා. ප්රාණගාත, අදත්තාදාන, කාමමිත්යාචාර යන කටයුතු දුෂ්චරිත වශයෙන් මෙහෙයවන අතර මේවා අවැඩක්, අසාධාරණයක්, විනාශයට හේතු වෙනවා කියල මනා සිහියෙන් තේරුම් ගෙන කය හික්මවා ඒවා පහකර දැමීමයි කායානු පස්සනාවෙන් කරන්නේ. ඒ සඳහා වැඩිය යුතු කර්මස්ථාන 12 ක් කායානුපස්සනා සතිපට්ඨානය තුළ අඩංගු වෙනවා.
කෙනෙක් ලෝකය අනිච්ඡ, දුක්ඛ, අනත්ථ වශයෙන් යථාර්ථවත්ව දැක්ක දවසට ඔහු හෝ ඇය තුළ තිබූ සත්කාය දිට්ඨිය නැතිවී යන බව . ලෝකයට අයත් ඇස, කන, නාසය, දිව, කය, මන සහ රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම යන දේවල් ඉච්ඡ, සුඛ, අත්ථ වශයෙන් අල්ලාගෙන ලෝක සත්ත්වයා කරන්නේ විකෘති කටයුත්තක්. ඒවා අනිච්ඡ, දුක්ඛ, අනත්ථ වශයෙන් යථාර්ථවත්ව දැක්ක දවසට ඔහුගේ විකෘතිය හෙවත් විචිකිච්චාව පහවී යනවා. දැන් ඔහුට පහළ වන්නේ බුද්ධේ කංකති, ධම්මේ කංකති, සංඝේ කංකති ආදී වශයෙන් හටගන්නේ විකෘති හිතක් නොවෙයි, ප්රකෘති හිතක්. මෙසේ ලෝකයේ යථාර්ථය දැකලා විශ්වාසයට පත්වුනාම, මේ දහම ලෝක සත්ත්වයාට දුන් බුදුපියාණන් වහන්සේ අසම සමයි, සම්මා සම්බුද්ධයි කියලා උන්වහන්සේ කෙරෙහි අවෙච්ච ප්රසාදයක් ඇතිවෙනවා. ලෝකයට අයත් දේ පිළිබඳව ලෝක සත්ත්වයාගේ කැමැත්ත අසීමිතයි. එහෙත් මේ දේවල් අනිච්ඡ, දුක්ඛ, අනත්ථ වශයෙන් දැක්කම කෙනෙකු තුළ පවතින ඉච්ඡතාවය අවම වෙන්න පටන් ගන්නවා. ඒ නිසා බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙරෙහි ඇතිවන ප්රසාදය බුද්ධේ අවෙච්ච ප්රසාදයයි. එසේම මේ ධර්මය ලැබුණේ ලොව්තුරා බුදුපියාණන් වහන්සේ කෙනෙකුගෙන්මයි කියලා ධර්මය කෙරෙහි අවෙච්ච ප්රසාදයක් ඇතිවෙනවා. මේ ධර්මය තුළින් නිවන පූර්ණ කරගන්නා ශ්රාවක සංඝයා සුපටිපන්නයි කියලා සංඝයා කෙරෙහි ඇතිවන ප්රසාදය සංඝේ අවෙච්ච ප්රසාදයයි. මේ සත්යය පිළිබඳව අත්දැකීම් ලබලා විශ්වාසයක් ඇති වුනාම
මා කෙරෙහි අවෙච්ච ප්රසාදයක් ඇති සියල්ලන් සෝතාපන්නයි
කියලා බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරලා තියනවා. ලෝක වස්තූන් කෙරෙහි ඉච්ඡත්වය අසීමිත පෘතජ්ජනයාට මානසික දාහ සහගත වික්ෂිප්ත භාවය අසීමිතයි. තිලකුණු දැක ඉච්ඡත්වය අඩුවුනාම දැනෙන නිවීමේ ශාන්තිය නිසා ඇතිවන්නේ තෙරුවන් කෙරෙහි අසීමිත ප්රසාදයක්. මේ තමයි අවෙච්ච ප්රසාදය.
මෙතනට පත්වූ කෙනෙක් මේ ලෝකය අසාරයි කියල දර්ශනය කළේ සිල් වෘතයක් සමාදන් වෙලා නෙමෙයි. ධර්මය ශ්රවණය කරලයි මෙසේ ධර්මාවබෝධයත් සමග ඒ තැනැත්තාගේ සත්කාය දිට්ඨි, විචිකිච්චා, සීලබ්බත පරාමාස කියන සංයෝජන තුන පහවී යනවා. ධර්මාවබෝධය තුළින් ත්රිලක්ෂණය දැකලා අසාරත්වය වැටහිලා යම් අත්හැරීමක්, නොඇල්මක්, මිදීමක් සිදුවුනා නම් ශාන්ත වූ ප්රණීත වූ නිවන තමන්ටම දකින්න පුළුවන් වෙනවා. මේ මූලික අවස්ථාවේදී සතර අපාගත වීමට හේතුවන්නා වූ යම් පාපකාර ගති ලක්ෂණයක් තිබුණ නම් යථාවබෝධයත් සමග ඒ ගති ලක්ෂණය පහවුණා පහවුණාමයි. නැවත හටගන්නෙ නෑ. සෝවාන් පුද්ගලයා තුළ අවබෝධයෙන් ඇතිවන පහාන සීලයයි මේ. මෙතෙක් සතර අපාගත වීමට හේතුවන යම් පාප කර්මයක් රමණය කරමින් (ඇසුරු කරමින්) සිටියේ නම්, යථාවබෝධය ලැබුණු පසු ඒවා රමණය කිරීමට හේතුවක් නෑ.
මේ සෝවාන් පුද්ගලයා තුළ ඇතිවන වේරමණී සීලයයි. මින් පසුව සතර අපාගත වීමට හේතුවන පාප චේතනාවක් ඒ ආර්ය පුද්ගලයා තුළ හටගන්නෙ නෑ. ඒ චේතනා සීලයයි. එසේම සෝවාන් වූ තැන් පටන් සතර අපාගත වීමට හේතුවන පාප අසංවරතාවයක් ඒ තැනැත්තාගේ හිතේ හටගන්නෙ නෑ. ඒ අනුව සංවර වෙනවා. ඒ සංවර සීලයයි. තවද ඒ ආර්ය ශ්රාවකයා නිවනින් සසර ගමන කෙළවර කරන තුරු අවබෝධයෙන් ලැබුවා වූ මේ සීලය කැඩෙන්නෙ නෑ, හෙවත් විතික්රමණය වෙන්නෙ නෑ. මේ තමයි ඒ තැනැත්තා තුල ඇතිවන්නා වූ අවිතික්කම සීලය. සෝවාන් වූ පුද්ගලයා තුළ ඇතිවන්නා වූ මේ පංච සීලයට අරියකාන්ත සීලය කියලත් කියනවා. සංවරත්තේන සීලං වෙන්නේ මේ ආකාරයටයි. මෙසේ සෝතාපන්න ඵලයට පත් ආර්ය ශ්රාවකයා ක්රමයෙන් ඡන්ද රාගයෙන් මිදී යනවා මිසක් ලෝකයට ඇලෙන්නෙ නෑ.
විවිධ මතිමතාන්තර නිසා අද සෝතාපන්න වීම, අරිහත් ඵලයට සමාන තත්ත්වයක් ලෙසයි සලකන්නේ. සෝතාපන්න පුද්ගලයෙකුගේ ස්වභාවය පිළිබඳව දැනගැනීමට ත්රිපිිටකයේ බොහෝ කරුණු අඩංගු වී තියෙනවා. එක් සිටුකුමරියක් හත් අවුරුදු වියේදී බුදුන්වහන්සේගෙන් බණ අසා සෝතාපන්නව සුචරිත කටයුතුවල යෙදෙමින් සිටින අතරතුර සොළොස් වියේදී පමණ කුක්කුටමිත්ත නම් දඩයම් කරන්නෙක් සමග ලෙන්ගතුකමක් ඇතිවී උපක්රමශීලීව දාසියකගේ වෙස් ගෙන සිටු මැදුරෙන් පිටවී ඔහු සමග පලාගොස් දරුවන් දහදෙනෙකුත් හදාගෙන ජීවත් වූ කතාවක් ත්රිපිටකයේ සඳහන් වෙනවා. ඒ සිටුකුමරියගේ ඉතිරිව තිබූ කෙලෙස්වල ස්වභාවයයි ඒ. බුදුන්වහන්සේ එක් අවස්ථාවක නිය පිටට පස් ටිකක් ගෙන භික්ෂූන්වහන්සේලාගෙන් විමසනවා ‘‘මහණෙනි, මගේ නිය පිට තියෙන පස්ද වැඩි නැත්නම් මහ පොළොවෙ තියෙන පස්ද වැඩි’’ කියල. යම් කෙනෙක් සෝතාපන්න ඵලයට පත්වුණා නම් ඒ ආර්ය ශ්රාවකයා අත්හරින ලද කෙලෙස් ප්රමාණය මහපොළොවේ තියෙන පස් තරම් බවත්, ඉතිරි කෙලෙස් ප්රමාණය නිය පිටට ගත් පස් තරම් කුඩා බවත් උන්වහන්සේ දේශනා කරල තියෙනවා. මේ කරුණු පිළිඳව පැහැදිලි අවබෝධයක් නැති නිසයි මේ කාලය තුළ ආර්ය මාර්ගය අවබෝධ කර ප්රතිඵල ලබන්න බෑ කියල බොහෝ අය පසුබෑමකට ලක්වෙලා තියෙන්නේ.
දස්සනේන පහා තබ්බං හෙවත් දර්ශනයෙන් පහ කළ යුතු සත්කාය දිට්ඨි, විචිකිච්චා, සීලබ්බත පරාමාස යන සංයෝජන තුන මේ ආකාරයෙන් පහවූ පසුවයි භාවනාය පහාතබ්බං හෙවත් භාවනාවෙන් පහ කළ යුතු ඉතිරි සංයෝජන පහ කිරීම සිදු කළ යුත්තේ. මේ අනුව භාවනාවෙන් පහ කළ යුත්තේ ඉදිරියට ඇති ඇලීම, ගැටීම හා මුලාවයි. රාගයත්, ද්වේශයත් දකින්න පුළුවන් ඒත් මෝහය දකින්න බෑ. රාගයත් සමග බැඳුණු මෝහයක් තිබුණ නම් රාගය ක්ෂය වන විට එය නැතිවෙලා යනවා. ද්වේශයත් සමග බැඳුණු යම් මෝහයක් තිබුණ නම් ද්වේශය ක්ෂය වන විට එය නැතිවෙලා යනවා. ඉතිරි වූ සියුම් මෝහය ප්රඥාව වැඞීමේදී පහවී යනවා. අසාර වූ ලෝකය අත්හැරී, නොඇලී, මිදී කෙළවර වුනාද එතැනයි සැනසුම තියෙන්නේ. එතැන ජාතියක් නෑ. ජරාවට පත්වෙන්න දෙයක් නෑ. වැහැරෙන්න දෙයක් නෑ. මරණයට පත්වෙන්න දෙයක් නෑ. ඒ නිසා ශෝකයක්, පරිදේවයක්, දුකක්, දොම්නසක්, උපායාසයක් ඇතිවෙන්නෙ නෑ. මේවා පහළ වීමට හේතුවන තැන ඇයි අපි ඉන්නේ? ඇයි මම කියන්නේ? මම කියල හදාගෙන තියෙන්නෙ මොනවද? ඇස, කන, නාසය, දිව, කය, මන තුළින් රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්ම කියන දේවල් පසුපස හඹා ගොස් ඒවා ගොඩගසාගෙන ඒවායේ ඇලීමෙන් මමෙක් හදාගෙන තියෙනවා. විපරිනාමයට පත්වෙන, තමන් කැමති සේ නොපවතින එම දේවල් කැඩෙන විට, බිඳෙන විට, වැනසෙන විට ඒවා සමග ගැටෙන්න පටන් ගන්නවා. ඇලීම නිසා ගැටීම හටගන්නේ මේ ආකාරයෙනුයි.
කෙනෙකුගේ ළමා කාලය ගැන කල්පනා කරන විට පේනවා ඒ කාලයේ රාග, ද්වේශ අරමුණු නිසා බලවත් රාග, ද්වේශ තිබුණෙ නැති බව. ලෝකය අල්ලන්න ගිය තැන් පටන් තමයි දාහය, අසහනය පටන් ගන්නේ. මේ අසහනය කෙළවර නොකළොත් ඒ නිසා ඇතිවන පවිටු මානසිකත්වය අනන්ත සසර ගමනක් ඇති කරන්න හේතු වෙනවා. බුදුන්වහන්සේ මේකට පුංචි උපමාවක් පෙන්නුවා. එක්තරා දේවතාවෙක් ඉන්න රුක්ෂයක් ලඟට මාළුවා කියන විශාල වැලක ඇටයක් සුළෙඟ් පාවී ඇවිත් වැටුනාම, ඒ දේවතාවා දුක් වෙන්න පටන් ගත්තා. ඒ ඇටය පැළ වෙලා ගහකට ගියාම ඒ වැල මුළු ගහම වෙලා ගන්නවා. කාලයක් ගියාම මුළු ගහම මැරිල යනවා. ඒ දේවතාවා දකින අනිත් දෙවිවරු අහනවා පුංචි ඇටයකට ඔය තරම් බිය වෙන්නෙ ඇයි කියලා. වැස්සක් ආවම ඒ පුංචි ඇටය පැලවෙලා කලක් යනවිට මුළු ගහම වෙලා ගන්නවා. අර දේවතාවා එදාට අනිත් දෙවිවරුන්ට කියනවා මම ඇඬුවේ ඔය කාරණය නිසයි කියලා. යම් කිසි ඇලීමක්, ගැටීමක් කුඩාවට පටන් ගත්තට අවසානයේ මහා විනාශයක් වෙනවා. බුදුන්වහන්සේ දේශනා කළේ ඒ දේවතාවා දුක් වුනා වගේ මුලට භය වෙන්න කියලයි. පාපයේ ඉතා කුඩා අවස්ථාවක් හෙවත් පාප බීජයක් මහා බලවත් විනාශයක මුලවන බව දැන ගන්නයි මේ උපමාව දේශනා කළේ.
එසේනම් මේ ඇලීමයි, ගැටීමයි දෙකෙන් මිදෙන්න කුමක්ද කළ යුත්තේ? ඒවායේ ස්වභාවය භයානකයි කියල දකින්න ඕන. ඒවා හටගැනීමට හේතුව දකින්න ඕන. ඒවා ශේෂයක් නැතිව නැතිකර දැමිය යුතුයි කියල දකින්න ඕන. ඒවා නැති කරන මාර්ගය ධර්මය තුළින් දකින්න ඕන. සත්තිස් බෝධිපාක්ෂික ධර්ම වැඞීමෙනුයි ඇලීමෙන් සහ ගැටීමෙන් මිදෙන්න පුළුවන් වෙන්නේ. ඒ සත්තිස් බෝධිපාක්ෂික ධර්ම අතරින් මුලින්ම එන්නේ සතර සතිපට්ඨානයට අයත් කායානු පස්සනාවයි.
‘‘කායේ කායානු පස්සී විහරති. ආතාපි සම්පජානෝ, සතිමා විනෙයිය ලෝකේ අභිජ්ජා දෝමනස්සං’’ – ‘‘මේ කයේ කායානු පස්සනාවේ වාසය කොට, මනා සතියෙන් සහ නුවණින් යුක්තව කටයුතු කොට ඇලීම සහ ගැටීම දුරුකර ගත යුතුයි.’’
අපි මේ කය මුල්කරගෙන සුචරිත කටයුතු මෙන්ම දුෂ්චරිත කටයුතුවලත් යෙදෙනවා. ප්රාණගාත, අදත්තාදාන, කාමමිත්යාචාර යන කටයුතු දුෂ්චරිත වශයෙන් මෙහෙයවන අතර මේවා අවැඩක්, අසාධාරණයක්, විනාශයට හේතු වෙනවා කියල මනා සිහියෙන් තේරුම් ගෙන කය හික්මවා ඒවා පහකර දැමීමයි කායානු පස්සනාවෙන් කරන්නේ. ඒ සඳහා වැඩිය යුතු කර්මස්ථාන 12 ක් කායානුපස්සනා සතිපට්ඨානය තුළ අඩංගු වෙනවා.